Şerigatyň birnäçe hökümlerini beýan edýän SÜÝJI SÖZLER

کاور Elezzul Kelam fiy beyani bagzul ahkam (Edep Kitaby)

Elezzul Kelam fiy beyani bagzul ahkam

Şerigatyň birnäçe hökümlerini beýan edýän

SÜÝJI SÖZLER

(Edep Kitaby)

Ýazan:
Beýik ussat al-Häj Abdyrahman ahund Teňli tagsyrlar

Latyn ýazuwynda

Bu faýl pdf görnüşinde

Bu kitaby göçürip al


Kitabyň gysgaça mazmuny
Bismillähi-Rahmany-Rahym
Sansyz öwgü-mahabatlar, hamdu-senalar bolsun Beýik Halygymyz bolan
Allatagalaga, oldur bizi ýokdan bar eden, jümle mahluklaryň arasynda sylagly ynsan
edip ýaradan, jümle ynsanlaryň içinde ummaty Muhammedi (saw) – mömin we
musulman edip ýaradan, jümle musulmanlaryň içinde-de “Türki iman” (Imanly türki
halklary) diýen hormatly ada eýe bolan imanly türkmenlerden edip ýaradan Beýik
Taňrymyzdyr. Ýen-de sansyz salam we salawatlar bolsun Allatagalanyň söýgüli
Resuly, pygamberleriň iň sylaglysy, jümle jahanyň guwanjy, görkli pygamberimiz
Muhammedi Mustafa Salliallahu aleýhy wesellemge, onuň ähli-beýtine, sahabalaryna,
tabygynlara, müjtehidlere, ulamalara we hemme ummatyna.
Essalamu aleýkum wa Rahmatullahi wa Barakatuh !
Eziz musulman doganlar! Bu eliňize alyp, okamaga başlan kitabyňyzyň arap
dilindäki ady “Elezzul Kelam fiý beýany bagzyl ahkam”. Munuň sözme-söz terjimesi
şeýle: “Käbir hökümleri beýan edip, aýdylan kelamlaryň lezzetlisi”. Bu ýerde getirilen
“höküm” sözi “şerigatyň hökümleri” manysyndadyr. Oňa görä biz bu kitabyň türkmen
dilindäki adyny “Şerigatyň birnäçe hökümlerini beýan edýän süýji sözler” diýip aldyk.
Bu kitaby ýazan beýik ussat allama al-Häj Abdyrahman ahun Teňli tagsyrlardyr.
Bu kitap ol beýik ussadyň ýiti galamyndan çykan ýüzlerçe sany kitaplarynyň
biridir. Allatagala her bir ýaradan zadynda, her bir işinde hikmet goýupdyr. Hikmet
diýmek, paýhas diýmekdir. Hiç bir zat Allatagalanyň hikmetinden, paýhasyndan boş
däldir. Şoňa görä ussat bu kitabynda-da köp-köp hikmetli kelamlary getiripdir.
Eziz musulman doganlar, siziň her biriňiz hem bu hikmetlerden öz paýyňyzy
alyp, olary hem bu dünýäňize, hem o dünýäňize peýdaly bolar ýaly edip ulanmagy
başararsyňyz diýip umyt edýäris we bu kitabyň içindäkileri okap, öwrenip hem öwredip
uly sogaplara eýe bolmagyňyz üçin Allatagalanyň keremli dergähinden uly umyt bilen
siziň üçin köp-köp doga dileg edýäris. Allatagala hemmäňize towfyk we hedaýat bersin!
Bu kitapdaky şerigatyň hökümleri Ymam Agzam Hanafy rahmatullahyň
mezhebine laýyk gelýän hökümlere esaslanyp ýazylandyr.
Bu kitap girişden, on sekiz sany esasy bölümden, öwüt-nesihatlardan alynmaly
netijelerden hem-de doga dileglerden ybaratdyr.
Beýik ussadyň aglaba kitaplarynda we öwüt-nesihatlarynda bolşy ýaly, bu
kitabynda hem deslapdan Allatgalanyň beren nygmatlaryna şükür etmek hakynda
gürrüňlerden başlaýar. Bilip goýuň, bir zat köp gaýtalanyp aýdylýan bolsa, şol zadyň
örän möhüm zatdygyna ünsi çekmek üçin aýdylýandyr. Allatagala öz Kelamy şerifinde
namazyň we zekatyň ähmiýetiniň nä derejede ulydygyny nygtamak üçin “Namazyňyza
pugta duruň we zakatyňyzy beriň” diýip örän köp gezek gaýtalap-gaýtalap aýdypdyr.
Söýgüli Pygamberimiz Muhammet Mustafa saw bir zadyň möhümdigine adamlaryň
ünsüni çekjek bolanda, şol sözüni iki, üç hat-da dört gezek gaýtalap aýdar eken.
Ynha, şundan belli bolýar, beýik ussadyň her kitabynda “Allatagalanyň beren
nygmatyna şükür ediň!” diýip gaýtalap-gaýtalap aýdýan gepi – biziň üçin bähbitli we
peýdaly bolan zatdyr, oňa hökman üns berip, ony bilip, öwrenip, öz ýaşaýşymyzda
ulanmagymyz gerek bolan möhüm we örän hikmetli zatdyr.
Bu kitabyň esasy bölümleri gysgaça şulardan ybarat:
Þ iýmek we içmekligiň hökümleri, ýerde, suwda ýaşaýan wagşy we eldeki
haýwanlardan hem-de guşlardan eti haram we halal bolanlary hakynda;
Þ halal bolan haýwanlardan damagy çalynsa-da etiniň iýilmegi haram bolanlary
hakynda;
Þ damagy çalnan halal haýwanlaryň iýilýän agzalary we iýmeli däl agzalary
hakynda;
Þ şerigatda etmekligi dogry saýylmaýan işler hem-de musulmanlaryň arasynda
adatça edilmegi gowy görülýän işler hakynda;
Þ içilmegi gowy görülýän içgiler we iýilmegi halanýan iýmitler, naharlar, gök
önümler, iýr-iýmişler, miweler we şuňa meňzeş zatlar hakynda;
Þ em hökmünde ulanylmagy gowy görülýän dermanlyk ösümlikler we beýleki
zatlar hakynda;
Þ tagam iýmekligiň edepleri hakynda;
Þ öwüt-nesihatlardan alynmaly netijeler hakynda;
Þ doga-dilegler.
Pygamber Ekrem saw “Bir musulman beýleki bir musulman dogany üçin dogadileg
etse, onuň dogasy kabul edilmän galmaz” diýipdir. Biz hem söýgüli
Pygamberimiziň saw şu sözüne uýup, hemme mömin-musulman doganlarymyz üçin
doga-dileg edýäris.
Eý, hemme nogsanlykladan päk bolan Beýik Taňrymyz!
Bu kitapda aýatlary getirilen Kurany-Kerimiň hormatyna, hadysalary beýan
edilen Resulallajanyň hormatyna, seniň söýgüli dostlaryň, öwlýäleriň, pirleriň,
salyhlaryň hormatyna, şu kitaby ýazana, ony yhlas bilen okanlara, okadanlara,
diňlänlere, öwrenenlere we öwredenlere iň azyndan şu kitabyň içindaki harplaryň
sanyça sogap ber, olaryň tobalaryny kabul edip, günälerini geç! Öz hikmetleriňden
habardar edip, olary uly derejelere ýetir! Her kim biz üçin bir haýyr doga etse, ony ýüz
müň esse edip, olaryň özlerine ýanynyň haýry-berketi bilen gaýtaryp ber!
Eý, hajatlarymyzy berýän we doga-dileglerimizi kabul edýän Allahym! Bu
günäkär guluň-da günälerini geçip, ony bagyşla! Bu bendäň musulman doganlary üçin
eden dileg-dogalaryny kabul et!
Birahmatike ýä Arham Arraahymyýn we selamun alal mursalyn wel-hamdu
Lillähi Rebbil-älemin. Ämin!
Her mejlisde, söhbetde şat eýläň biz garyby,
Eý, ýaranlar, ýat ediň haýr-u dogada bizni.

Kitabyň içindäkiler
1 Giriş 6
2 Nygmatlara şükür etmek 7
3 Iýmek we içmekligiň hökümleri 10
4 Wagşy haýwanlardan eti haram bolanlary 11
5 Eldeki (öý) haýwanlardan eti haram bolanlary 12
6 Guşlardan eti haram bolanlary 12
7 Ýerde ýaşaýan owunjak haýwanlardan eti haram
bolanlary 13
8 Suwda ýaşaýan haýwanlardan eti haram bolanlary 14
9 Etini iýmeklik halal bolan guşlar 15
10 Eti halal haýwanlardan damagy çalynsa-da haram
bolanlary 15
11 Haýwanlaryň taahyr (arassa) bolan agzalary 16
12 Damagy çalynan janlylardan iýmeli däl agzalary 17
13 Etmekligi dogry bolmadyk işler 17
14 Etmekligi meşrug bolan (şerigatda edilmekligi göwy
görülip, musulmanlaryň arasynda adat bolan) işler 19
15 Mergup bolan (içmekligi halanýan) içgiler 21
16 Mergup bolan (iýmekligi halanýan) iýmitler 23
17 Mergup bolan (gowy görülýän) iýr-iýmişler 30
18 Mergup bolan emler (halanylýan dermanlar) 34
19 Tagam iýmekligiň keýfiýeti (edepleri) 36
20 Üns beriň, Ägä boluň! 50
21 Doga-dileg 52

  1. GIRIŞ
    اذلی خ لق الإنسان و جعلھ ذا الشُعور و النُطق و البَیان و قدَّر لھ الأقواتِ وا لأرزاقَ & ال حمد
    فی کلِّ حینٍ و الأ وا ن و الصلاةُ و السلام علی سیدِنا محمّد سَیِّدِ انلإس و الجان، الّذی عَلَّمَنا
    آدابَ الأکل و الشُّرب من أ ن ا وع الأطعَمَة ذاتِ الأ ث ا من و ع ل ی آ ل ھو أ صحابھ الّذِین تَواصَ وا
    با لإیمان و العَمَل الصالِح و الإ تقان و الذین اتَّبَعُوھُم بالإ حسانإل ی یَومِ البَعثِ و الج مع و
    ال حس اب و امل یز ان .
    Hamd bolsun ynsany ýaradan ol töwri Allaha ki oňa duýmak üçin
    duýgy, geplemek we beýan etmek üçin dil berdi, onuň üçin ähli wagt
    ryskyny (iýmitini we ýaşaýşy üçin gerek bolan zatlarynyň hemmesini)
    elin edip berdi.
    Salawat we salam bolsun biziň hojaýynymyz Muhammede –
    jynlaryň we janlaryň (adamlaryň) hojaýynyna, oldur ki bize arzyly
    bolan dürli-dürli tagamlardan iýmekligiň we içmekligiň edebini
    öwreden, we ýenе-de salawat we salam bolsun onuň maşgalasyna hemde
    sahabalaryna – imanly bolamagy, salyh amallary etmegi, takwa
    bolmagy ündänlere hem-de kyýamat gününe, hemmeleriň bir ýere
    toplanjak gününe, hasap soraljak gününe we mizan terzisinde
    sogaplaryň we günäleriň ölçeljek gününe çenli haýyr-yhsan etmekde
    bularyň yzyna eýerenlere. Emma bagd:
    Hormatly musulman doganlar! Oýanyň we biliň. Biziň Beýik
    Taňrymyz iň artykmaç we sylagly ýaradan halky biz – ynsanlardyrys.
    Ynsan bolanlaryň barysy şu dünýäde sylaglydyr we barça
    mahluklardan üstemdir. Emma ahyretde sylagly boljak ynsanlar diňe
    musulmanlardyr. Ahyretde kapyrlara sylag ýokdur. Belki olaryň paýy
    diňe entemekdir we oda ýanmakdyr.
    Biziň Beýik Taňrymyz öz mukaddes kelamy bolan Kurany-
    Mejitde olara etjek işinden habar berip, aýtdy (Enfal süresiniň 36-njy
    aýaty) :
    Arapçasy: و الَّذِینَ کَفَرُوا إلَى جَھَنَّمَ یُحْشَرُونَ
    Terjimesi: Kapyr bolup öten adamlary jähenneme tarap sürerler.
    Ýagny, kapyrlary dowzaha eltip dykarlar we olar ebedi oduň içide
    galarlar. Alla gorasyn beýle bolmakdan.
    Onuň üçin, eý, musulman doganlar, (Allatagalanyň beren
    zatlarynyň) şükürini etmeklik biziň barymyzyň borjumyzdyr.
  • 7 –
  1. Nygmatlara şükür etmek
    Eý, musulman doganlar!
    Biziň Beýik Taňrymyz öz Kelamy-Gadymynda bize şu hili
    buýruk beripdir (Nahl süresiniň 114-nji aýaty) :
    Arapçasy : / و اشْکُرُوا نِعْمَةَ ا َِّ
    Terjimesi: Siz Beýik Taňrynyň nygmatyna şükür ediň.
    “Şükür” sözüniň manysy – Beýik Taňrynyň beren nygmatlarynyň
    garşysynda gulluk görkezmekdir. Ýagny onuň beren nygmatlarynyň
    her birini şol nygmaty berijiniň öz islän ýerine sarp etmekdir.
    “Nygmat” sözüniň manysy – Taňrynyň öz bendesine ýagşylyk
    etmek üçin beren zadydyr. Beýik Taňrynyň beren zatlarynyň barysy
    bendesiniň bahbidinedir (peýdasynadyr). Onuň beren zatlaryna san
    ýetmez.
    Bu hakda Allatagala Kurany-Kerimde soýup aýdypdyr (Nahl
    süresiniň 18-nji aýaty):
    Arapçasy: لاتُحْصُوْھَا / و إنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ ا َِّ
    Terjimesi: Eger Beýik Taňrynyň beren nygmatlaryny sanamakçy
    bolsaňyz, ol nygmatlary sanap tükedip bimersiňiz.
    Bes, onuň şükürini nädip ýerine ýetirjek. Bu barada hijri-kamary
    senesiniň 691-nji ýylynda dünýäden geçen Şeýh Maslaheddin Sädi
    Rahmatullahi aleýh özüniň bahry-rejez kanuny bilen pars dilinde ýazan
    şygrynda şu hilli aýdypdyr:
    Parsçasy:
    بدنه ھم ان بھ کھ ز تقص یر خو ی ش عذر بھ درگ ا هخ دآا و رد
    ور نھ س زا و ار خ دا و ن دیَ ش ک ت سن وان د کھ بج اآ و رد
    Bende heman beh ke ze tagsyre hyýş Ozr be dergähe Hudaa aaword
    Wer ne sezaawaare Hudawendiýeş Kes netawaned ke bejaa aaword
    Bendäge laýygy günäsin ýaýa, Hakyň dergähinde soramak ötünç.
    Ýogsa Haktagala beriljek paýa, Goşup hem başarmaz kiçijik gatanç.
    Terjimesi: Bendäge laýyk ýagdaýy oldur ki özüniň kemçiligini boýun
    alyp, Beýik Taňrydan ötünç diläp durmaly. Ýogsa hiç kim onuň
    ululygyna laýyk iş edip başarmaz we onuň nygmatlarynyň şükürini
    bitirip bilmez.
  • 8 –
    Hijri-kamary senesiniň 1137-nji ýylynda dünýäden geçen Hezretul
    Şeýhul Mufassir Ysmaýyl Hakky kuddusy sirruh aýdypdyr:
    Arapçasy:
    و اعْلَمْ أنَّھُ لَوْ صُرِفَ جَمِیْعُ عُمُرِ الإنسَانِ إ ل یالأعْمَالِ الصَّالِحَةِ و إقَامَةِ الشُّکْرِ لَمَ اک افََأ نِعْمَةَ
    الوُجُودِ فَضْلاً عَنْ سَائِرِ النِّعَمِ
    Terjimesi: Sen takyk bilgil! Eger ynsan barça ömrüni salyh amallary
    etmeklige we sükürini bitirmeklige sarp etse-de, hergiz diňe özüniň
    tapylmak (ynsan edilip ýaradylmak) nygmatynyň şükürini-de bitirip
    bilmez. Başga nygmatlarynyň şükürini bitirmeklig-ä beýlede dursun.
    Onuň üçin bu Şeýh Mufassir kuddusy sirruh bahry-rejez kanuny
    bilen şu sygryny düzüp, şeýle diýipdir:
    Arapçasy:
    لَوْ عِشْتُ ألْفَ عَامٍ فِیْ سَجْدَةٍ لِرَبِّیْ شُکْراً لِفَضْلِ یَوْمٍ لَمْ أقْضِ بِالتَّمَامِ و العَامُ ألْفُ شَھْرٍ و الشَّھْرُ ألْفُ یَوْمٍ و الیَوْمُ ألْفُ حِیْنٍ و الحِیْنُ ألْفُ عَامٍ Eger müň ýyl turmasam Rebbimiň sejdesinden,
    Şükrüniň bir gününiň gelmerin hötdesinden.
    Ýyllar müň aý bolsa-da, aýlar müň gün bolsa-da,
    Günler müň sagat bolup, sagat müň ýyla dönse-de.
    Terjimesi: Eger men bir günümiň şükürini bitirmek üçin müň ýyllap
    kellämi galdyrman Beýik Taňryma sejde edip ýatsam-da, şol günüň
    şükürini bitewi edip bilmerin. Eger ol ýyllaryň her biri müň aý bolsada,
    ol aýlaryň her birisi müň gün bolsa-da, ol günleriň her birisi müň
    sagat bolsa-da, ol sagatlaryň her birisi müň ýyl bolsa-da.
    Ynha şu aýdylan geplerden belli boldy, Beýik Taňrynyň beren
    nygmatlarynyň şükürini bitewi bitirmekden bendäniň ejizligi. Emma
    aaryplar (haky tanan alymlar) öz sözlerinde hakykatdan habar berýän
    şu hikmetli sözi aýdypdyrlar:
    Arapçasy: مَا لا یُدْرَکُ کُلُّھُ لا یُتْرَکُ کُلُّھُ
    Terjimesi: Her bir zadyň barysyny bitirip bolmaýar diýip, onuň
    barysyndan el üzmeli däl. Belki şondan başaranyňy hökman etmeli.
    Güýjüň ýeten zadyndan gaýra durmaly däl. Bolsa barysy, bolmasa
    ýarysy.
  • 9 –
    Beýik Taňrynyň bizlere beren nygmatlary iki bölümdir:
    Birinji bölümi نعمةٌ نَفْعِیَّةٌ nygmatun nefgyýýatun (nepi ýetiýän
    nygmatlardyr). Ýagny, bendäniň nepi üçin we ondan
    peýdalanmaklygy üçin berlen nygmatydyr, mysal üçin: iman we yslam
    nygmaty ýaly. Şu nygmat nygmatlaryň içinde iň ullakan bolan
    nygmatdyr.
    Hezreti Ýakup aleýhissalama “Ýusup ogluň bar” diýip, buşlukçy
    gelende, ol “Ýusup nähili ýagdaýda” diýip sorapdyr. Şonda buşlukçy
    “Ýusup Müsüriň patyşasy bolup otyr” diýip aýdypdyr. Hezreti Ýakup
    aleýhissalam “Maňa onuň patyşalygy möhüm däl, dininden soraýaryn”
    diýipdir. Buşlukçy “Ol yslam dininde” diýip habar beripdir. Şonda
    Hezreti Ýakup aleýhissalam şeýle diýipdir:
    Arapçasy: الآنَ تَمَّتِ النِّعْمَةُ عَلَى یَعْقُوْبَ و عَلَ آىلِ یَعْقُوْبَ
    Terjimesi: Edil şu wagtda bitewilendi Beýik Taňrynyň Ýakuba we onuň
    öwlatlaryna beren nygmatlary.
    Yslamy ýok ynsanyň dünýäde hiç nygmaty ýokdur. Yslamy bar
    ynsanyň-da dünýäde hiç musybaty ýokdur.
    Hezreti Ýakup aleýhissalamyň şu geplerinden iň ullakan
    nygmatyň we bagtyň yslamdygy belli boldy. Edil şonuň ýaly nygmatun
    nafgyýýatundyr: ylym-yrfan nygmaty, akyl-iman nygmaty, towfyktakwa
    we emnu-aman nygmaty, sehhat-salamaty (saglyk), haýatuebewaan
    (ata-eneň barlygy) nygmaty, furug öwlad (nesiliň ýaýramagy)
    we keserat yhwan (doganlaryň köp bolmagy) nygmaty, garyndaş,
    akraba, kowmu-hyýşan we bestegan nygmaty, barça il-gün, ulama,
    fuzala we saalyhan nygmaty. Bu mal-mülkler, öý-öýjükler we eşýaýyferawan
    nygmaty. Şu aýdylan zatlayň barysy lezzetu-arwah (ruhuňa
    lezzet berýän) we asaýeş edýän (rahatlyk berýän) nygmatydyr.
    Nygmatyň ikinji bölümi نِعْمَةٌ دَفْعِیَّةٌ nygmatun defgyýýatundyr
    (dep edýän nygmatlardyr). Ýagny, ynsanyň başyna geljek
    horluklarynyň we entemekleriniň defg edilmek (dep edip, aradan
    aýyrjak) we şol azaplary gaýtarmak nygmatydyr. Biz musulmanlardan
    küfür, şirk we zelalat defg bolmak nygmatydyr. Biz musulmanlardan
    fysku-fujuwr (pyssy-pujurlyk) we şerarat (her hili şer işleriň) defg
    bolmak (dep bolup, aradan aýrylmak) nygmatydyr. Biz
    musulmanlardan nadany hemagaty jahalat (jahyllyk hemagatyny
  • 10 –
    bilmezlik) defg bolmak nygmatydyr. Biz musulman ýurtlaryndan
    harju-marj, zulum we sütem naemni defg bolmak (zulum-sütem
    edilmek howpunyň dep bolup aradan aýrylmak) nygmatydyr.
    Beýik Taňrynyň öz bendeleriniň gözlerinden körlügi
    aýyrmaklygy, olaryň gulaklaryndan kerligi aýyrmaklygy, dillerinden
    lallygy aýyrmaklygy, el-aýaklaryndan bihessligi (ysgynsyzlygy) we
    şel açmaklygy aýyrmaklygy, barça endamlaryndan elem-azarlaryny,
    dert-kesalatlaryny aýyrmaklygy, akyllaryndan eblehu-sefaahaty
    (kemakyllygy), jynlamagy we tentekligi aýyrmaklygy, bendeleriniň
    mal we mataglaryndan (ýaşaýyş üçin ulanýan her bir zadyndan), barça
    emkanatlaryndan (elinde bar bolan mümkinçilikleinden) heläkät-u
    nabudyny (heläk bolup ýok bolmaklyk howpuny) aýyrmaklygy, şu
    bilinmän we görünmän gelýän belalaryň we musybatlaryň
    milýardlarçasy bardyr, barysy Beýik Taňrynyň bize enaýat (ýardam)
    edip, bizden dep edip (sowan) belalarydyr. Munuň barysyna
    “nygmatun defgyýýe” (Dep ediji nygmatlar) diýýärler. Şonuň-da
    şükürini etmeklik hökman gerekdir.
  1. Iýmek we içmekligiň hökümleri
    Iýmek-içmekde 4 (dört) tüýsli höküm bardyr.
    Birinji parz bolan hökümdir, her kişi aç-suwsuz heläk bolmaz
    ýaly öz janyny ölümden saklar ýaly iýip-içmekligi parzy-aýndyr1.
    Kuran, al-Agraf süresi, 31-nji aýt: کُلُوا و اشْرَبُ وا
    Terjimesi: Eý, bendelerim! Siziň iýiň we içiň!
    Her bir musulman bilgeşlije hiç zat iýmäni-içmäni öläýse, gaty
    günäkär bolup öler. Alla saklasyn beýle bolmakdan.
    Ikinjisi mustahab2 bolan hökümdir, her kişi öz namazyny dik
    durup okamaklyga güýç-kuwwat tapar ýaly we orazasyny aňsatlyk
    bilen tutar ýaly ýagdaýy bolmak üçin iýip-içmekligi mustahabdyr.
    Ýahny şol hilli ýagdaý bilen iýip-içmeklikde sogap bardyr.
    Hadys: إنَّ للهَ تَعالی لَیُؤْجِرُ فِی کُلِّ شَیءٍ حَتَّى اللُّقْمَةِ یَرْفَعُھَا العَبْدُ إلَى فِیْھِ
    Terjime: Dogrusy beýik Taňry şol bendesiniň barça işlerine sogap
    berer. Hat-da eli bilen göterip, agzyna salýan lukmasyna-da sogap
    berer.
    1 Parzy-aýn: Hökmany suratda her bir adamyň hut özüniň berjaý etmeli parzy.
    2 Mustahab: Şu işi etmekde köp sogaplar bardyr, emma etmaniň bilen-de günäkärçiligi ýok.
  • 11 –
    Üçünjisi mubah3 bolan hökümdir. Ýagny mustahab bolan
    ýagdaýdan artykmaçrak iýip-içmeklik, meselem tä doýýançaň iýmek.
    Bu hilli iýip-içmekde sogap-da ýokdur, günä-de ýokdur. Diňe jaýyz
    bolan (rugsat edilen hökümdir).
    Hadys: ھَلْ لَکَ مِنْ مَالِکَ إلَّا مَا أ کَلْتَ فَأفْ نَیْتَ
    Terjimesi: Malyňdan seňki boljak mal ýokdur, meger özüň iýip, aradan
    aýranyň özüňkidir.
    Ýagny iýip-içip siňdiren iýmitiň, geýip we münüp könelden egin-eşigiň,
    maşynyň, gurup ýaşan jaýyň diňe özüňe nesip eden malyňdyr,
    beýlekileri seniň nesibiň däldir diýen manyda.
    Dördünjisi haram4 bolan hökümdir. Ýagny, doýanyňdan soňra iýipiçmeklik
    günäkärçilikdir. Diňe ertiriniň Orazasyna kuwwatly bolaýyn
    diýip känräk iýip-içmeginiň zyýany ýokdur ýa-da bir ýerden del
    myhman gelende, şony utandyrmajak bolup känräk iýip-içmekliginiňde
    zyýany ýokdur. Şol iki ýagdaýdan başga ýerde dok halynda iýipiçmeklik
    haramdyr.
    Kuran, al-Agraf süresi, 31-nji aýt: کُلُوا وَ اشْرَبُ وا و لا تُسْرِفُوا
    Terjimesi: Siz tagamlardan iýiň we suwlardan içiň, köp iýip we içip
    isrip etmäň. Köp iýip-içmeklik mallaryňyza noksan (zyýan) ýetirer,
    janyňyza keselçilik getirer.
    Hadys: مَا مَلَأ آدَمِیٌّ وِعَاءً شَرّاً مِنْ بَطْنِھِ
    Terjimesi: Hiç bir adam öz garnyndan başga ýaman ýigrenji gabyny
    dolduran däldir. Onuň üçin kän iýmek günä boldy.
  1. Wagşy haýwanlardan eti haram bolanlary
    Şu jedweldäki (Tablisadaky) 3 dil bilen atlary beýan edilen
    haýwanlaryň etlerini iýmeklik yslam şerigatynda haramdyr:
    Türki – Türkmençesi Parsçasy Arapçasy
    Tomuz
    Ýabany doňuz (garakeýik)
    خِنْزِیْر خُوک
    Arslan – Ýolbars أسَد شری
    Gaplan – Gaplaň نَمِر پلن گ
    Gurt – Möjek ذِئب گر گ
    Pars – Bars فَھْد یوز
    Dilku – Tilki ثَعْلَبْ ر ب واه
    Syrtlan – Syrtlan ضَبْع کفتار
    3 Mubah: Etmeklige rugsat berilen amal, emma muny etmekde sogap-da ýok, günä-de ýokdur.
    4 Haram: Etmekligi düýbünden gadagan edilen işler. Muny edenler juda uly günäkär bolarlar.
  • 12 –
    Pil – Pil فِیل فلی
    Geredan – Kergeden کَرْکَدَّن کرگدن
    Aýu – aýy دُبّ خسر
    Maýmun – maýmyn قِرَدْ بوز ینھ
    Çakal – şagal اِبْن آوِیْ شُغال
    Su samuru
    samyr
    سومر
    نوعی از ر ب واه
    سَمّور
    Kirpi – kirpi قُنفُذ خرا پشت
    Saksar – ýabany pişik دَلَقْ دَلَھ گربھ صحرایی
    Dişi bilen aw awlaýan her
    ýyrtyjy haýwan
    کُلُّ ذِی نَابٍ ھ رح یو ان در نده
  1. Eldeki (öý) haýwanlardan eti haram bolanlary
    Türki – Türkmençesi Parsçasy Arapçasy
    It – it کَلْب سگ
    Eşek – eşek حِمَ ار خ ر الاغ
    Katyr – gatyr بَغْل اَسْتَر
    At baýtal – Gylýal خَیْل ف رَس اسب
    Kedi – pişik ھِرَّة گربھ
    Itleriň her görnüşleri
    (tazylar, tulalar)
    أنواعُ الکَلْب ھنروعِ سگ ھا
    Eger düýe, sygyr, goýun,
    geçi, towuk ýaly
    haýwanlar mydama
    nejasat iýip gezýän bolsa
    جَلَّالَة حوی ان نج است خو ار
    Eti iýilýän haýwanlar
    damagy çalnanda
    bilgeşlin Bismilläni
    aýdylmadyk bolsa
    آ نم ذبوحی کھ یاد کرده نش د
    نا م خ د ا بر وی
    ما لَم یُذْکَر اسْمُ للهِ علیھِ فی
    الذَّبْحِ
  2. Guşlärdan eti haram bolanlary
    Türki – Türkmençesi Parsçasy Arapçasy
    Çakyr çaýlak – çaý صَقْر چغر
    Kartal, akbaba, dinlän
    Dazzarkel ýaly ýyrtyjy guşlar
    نَسْر کرکس
    Tuýur jaryhadan togan
    anwayndan buýuk guşdur
    Aw guşy, Şahin
    شَاھِ ین پر نهد شک اری از ج نس س یاه چش م
    Togan guşy
    algyr, ütelge, torguş
    بَازِی پرنده شک اری د ار ا ی م نقار خم یده
  • 13 –
    Atmaja didikleri guş aw
    guşy, başak
    بَاشَقْ بَاشَھ
    Dolankyç dedikleri guş
    Çaý çaňňalyň bir görnüşi
    حدَأة زَغَنْ غَلِیوَ اج
    Ufajyk, küçürik guş
    Maslyk iýýän guş
    مرغ یست تریه ر نگ کھ مرد ار
    مخیورد
    بُغَاثْ
    Towşançyl guşy
    Garaguş, bürgüt
    أبْقَعْ کلاغ س یاه و س فید
    Alaja garga
    Ala gakgarga (Alahekek)
    أبْقَعْ کلاغ س یاه و س فید
    Papagan – Toty guş بَبْغَ اء طویط
    Ýarasy guşy – Körsyçan
    (Ýarganat)
    خُفَّ اش ش بپره
    Tyrnagy ýyrtyjy guşlar –
    Çeňňesi (dirnaklary) bilen
    aw awlaýan guşlar
    کُلُّ ذی مِخْلَبٍ مِنَ چگنل د ار پر نده
    الطُّیُورِ یَصِیْدُ بھ، اِ ی
    ذی ظ فر
    Hadys:
    إنَّ رَسُولُ للهِ صَلَّى للهُ عَلیھِ و سَلَّمَ نَھَى یَوْمَ خَیْبَرَ عَنْ لُحُوْمِ الخَیْلِ و البِغَالِ وَ الحَمِیْرِ و کُلِّ ذِی
    نَابٍ مِنَ السَّبُعِ أو مِخْلَبٍ مِنَ الطَّیْرِ
    Terjimesi: Dogrusy Rasul ekrem salli Allahu wesellem (saw) Haýbar
    galasynyň urşunda gylýallaryň, gatyrlaryň we eşekleriň we dişi bilen
    ýyrtguwjy haýwanlaryň ýa-da çeňňesi (dyrnaklary) bilen aw awlaýan
    guşlaryň etlerini iýmeklikden gaýtardy. Ýagny şol haýwanlaryň
    etlerini haram aýlandyrdy.
  1. Ýerde ýaşaýan owunjak haýwanlardan eti haram bolanlary
    Türki – Türkmençesi Parsçasy Arapçasy
    Ýilan – ýylan حَیَّة مرا
    Akreb – içýan عَقْرَب کژدم
    Saçan – syçan فَأرَة مو ش
    Kablubaga – pyşbaga سُلَحْفَ اة لاک پشت
    Büýük keler – paşlak
    (suwlugan, kelpeze)
    وَزَغَة مرامو لک
    Kurbaga – Gurbaga ضِفْدِع قور باغھ
    Tiýn – awysiýdik (belka) سِنْجَ اب سجن ا ب
    Tokuzlan – saçakçy
    (taralkan)
    جُعَل سسوک س رگین غ لتان
    Ýaban farasy – girden
    (çöl çyçan)
    جَرْبُ و عیَ رْبُ وع کَلاکْمُ وش
    Kara sekek – siňek ذُبَ اب مگ س
  • 14 –
    Kelebek – kebelek فَرَاشَة پرو انھ
    Asal arysy – Balary نَحل زبنور
    Kelinjik – porsygözen اِبْنُ عِرْس رسا و
    Kertengele – zemzen,
    geçi emen
    ضَبْ سسو م ار
    Büýük keler – paşlak,
    hazzyk
    سَامُّ أبْرَص مَاتُ رن گ
    Pire – büre بُرْغُ وث ک ککی ک
    Siwri sinek – çybyn بَعُوْض پشھ
    Bit قَمْل شپ ش
    Kene – Gäne (sakyrtga) قراد کھن
    Nejasat möjegi –
    togusman (tomzak)
    خُنْفَسَ اء سسوک کوچک
    Arsyk sygar haýwany –
    ýer astynda ýaşaýan
    haýwanlar
    ھَوَامُّ الأرْضِ جناور ان ر یز زم ین
  1. Suwda ýaşaýan haýwanlardan eti haram bolanlary
    Türki – Türkmençesi Parsçasy Arapçasy
    Degez adamsy – suw
    adamsy
    إنسانُ المَ اء ان س ان آ بی
    Bir golly, bir aýakl ýarty
    adam şeklinde janawar
    جناوری ا ست م انند ن صف
    ان س ان یک دست یک پا
    نَسْنَ اس
    Kelere begzer bir
    janawar – zemzeme
    meňzeş bir haýwan
    جناوری ا ست ش بیھ بھ
    سسو م ار
    سَقَنْقَوْر
    Ýerase begzer
    Körsyçana (ýarganata)
    meňzeş bir haýwan
    شَفْنَیْن جناوری ا ست بشکل خ فا ش
    Ýengeç su haýwany –
    eşek aňňyrtdy (leňňeç)
    سَرَطَ ان خرن گچ
    Tawşan – deňiz towşany أرْنَب خگروش
    Kablubage – deňiz
    pyşbagasy
    سُلَحْفَ اة لاک پشت
    At – deňiz aty فَرَس اسب
    Kerpi – deňiz kirpisi قُنْفُذ خرا پشت
    Sygyr – deňiz sygyry بَقَرَة گوا
    Buýuk ýilan – aždarha تِنِّیْن مرا بزرگ عر یض و پھن
    Tomuz – deňiz doňuzy خِنْزِیْر خکو
    Duwe – deňiz düýesi جَمَل شرت
    Çekirke – deňiz
    çekirtgesi (krewetka)
    جَرَ اد مخل
  • 15 –
    Sebäpsiz ölüp, suwuň
    ýüzünde gaýýan balyk
    سَمَکٌ طافِیٌّ مھای مرده کھ روی آ با فتاده
    Deňiz-derýalardaky
    haýwanlaryň hemmesi,
    balyklaryň dürli
    görnüşlerinden başgasy
    تمام حوی انا ت در یائی بجز
    اون اع م اھی ھ ا
    کلُُّ حَیْوَانٍ بَحْرِیٍّ غَیْرِ أنوَاعِ
    السَّمَکِ
  1. Etini iýmeklik halal bolan guşlar
    Türki – Türkmençesi Parsçasy Arapçasy
    Serçe – serçe عُصْفُ ور گجنشک
    Alyşyk we ýabaniň gökerçini
    – ekdi we çöl kepderi
    حمام اھلی و بَرِّی کوب تر ر ام شهد و وحشی
    Duwe guşy – düýeguş نَعَامَة شرتمرغ
    Alişik we ýaban tawuklari –
    öý we düz towuklary
    دُجُجٌ اَھْلِیَّة و وَحْشِیَّة مرغھ ا ی مح لی و وحشی
    Turaj – turaç دُرَّاجَة دراج پ ور جبر
    Ababil – dag garlawajy أبَ ابیل کاکیای پازرد
    Alişik we deniz gazy – ekdi
    we ýabany ördekler
    إوَزْ اھلی و مائی اردک مح لی وآ بی
    Alişik we deniz gazy – ekdi
    we ýabany gazlar
    بَطّ اھلی و بحریّ غزا مح لی وآ بی
    Ýalwa guşy – bedene سَلویٰ بدلرچ ین
    Turna – durna کُرکیّ کنلگ
    Deňiz guşy – barak طَیْر مائِیّ چگنر
    Durraja begzer guş –
    gyrgawul
    تَدْرُج تَذَروُ
    Balkyjin – käkilik کَرَوَ ان کراو انک چنف ک
    Çaňňasy (penjesi) bilen aw
    almaýan we maslyk iýmeýän
    her bir guş
    ھرپرنده با چ نگ ال ص ید نک ند
    و لاش ھ نخورد
    کُلُّ طَیْرٍ لایَصِیْدُ بِمِخْلَبِھ و
    لایَأ کلُُ الجَیْفَ
  2. Eti halal haýwanlaryň damagy çalynsa-da haram bolanlary
  3. Bilgeşleýin “Bismilläni” aýtmaýanyň çalan guşy;
  4. Patyşa, wezir ýa-da ş.m. uly wezipeli adam gelende, şony ulaltmak
    üçin ýa-da bir myhman gelende ony ulaltmak üçin şolaryň öňünde
    çalnan mal;
  5. Murtediň (yslam dininden aýrylan adamyň) çalan maly;
  6. Butparazlaryň çalan maly;
  • 16 –
  1. Beýik Taňryny tanamaýan her bir kapyryň çalan maly;
  2. Düşünmeýän, many bilmeýän çagajygyň çalan maly;
  3. Däliniň çalan maly;
  4. Halaly (Yhramsyz) adamyň Heremiň (Käbäniň çäginde) awlan
    maly hem-de Heremiň içinde (Käbäniň töwereginde) çalan maly;
  5. Yhramly adamyň Heremiň awlaryndan çalan maly (muny Heremiň
    içinde ýa-da Heremiň daşynda çalsyn, tapawudy ýokdur);
  6. Aklyndan aýrylan mest, serhoş adamyň çalan maly;
    Şu aýdylan adamlaryň öldüren haýwanlary haramdyr we ol
    haýwanlaryň etlerini iýmek-de dogry däldir.
    Kurany-Kerimiň aýatlary:
    El-Angam, aýat- عَلَیْھِ و إنَّھُ لَفِسْقٌ : 121 / و لَا تَأ لکُوُا مِمَّا لَمْ یُذْکَرِ اسْمُ ا َِّ
    Terjimesi: We sizler bilgeşli “Bismillä” aýdylmany damagy çalnan
    janlynyň etinden iýmäň. Dogrusy şondan iýmeklik hökman
    pasyklykdyr, Beýik Taňrynyň buýrugyndan çykmaklyk.
    El-Maide, aýat- یا اَیُّھَا الَّذِیْنَ آمَنُوا لَا تَقْتُلُوا الصَّیْدَ و اَنْتُمْ حُرُمٌ : 95
    Terjimesi: Eý, musulmanlar! Özüňize Haj ýa-da Umra üçin yhram
    baglan ýagdaýyňyzda siz düzüň (meýdanyň) awyny öldürmäň.
    El-Maide, aýat- و حُرِّمَ عَلَیْکُمْ صَیْدُ البَرِّ مَا دُمْتُمْ حُرُماً : 96
    Terjimesi: Siziň Hajyň we Umranyň yhramynda bolan müddetleriňizde
    (wagtlaryňyzda) düzüň awuny awlamaklyk size haram edildi.
  7. Haýwanlaryň taahyr (arassa) bolan agzalary
  8. Ynsan bilen doňuzdan başga, damagy çalynmany ölen jandarlaryň
    eýlenen derileri (Ynsanyň we doňuzuň derisi her ýagdaýda arassa
    saýylmaýar);
  9. Şu ikisinden (ynsan we doňuzdan) başga damagy çalnan jandarlaryň
    etleri;
  10. Ynsanyň saçy, sakgaly, murty, gaşy, kirpigi we beýleki tüýleri,
    dyrnaklary, dişleri, süňkleri, siňirleri;
  11. Doňuzdan başga damagy çalynmany ölen jandarlaryň tüýleri,
    ýüňleri, çöpürleri, dyrnaklary, çüňkleri, çaňňallary (penjeleri),
    dişleri, süňkleri, şahlary, toýnaklary, ýallary, guýruklary, derileri,
    hamlary, haram ölen sygryň süýdi, haram ölen towugyň
    ýumurtgasy, haram ölen süýt emýän owlagyň ýa-da guzynyň peýnir
    maýasy (owuz süýdi). Hat-da şu ahyrky üçüsini iýmeklik-de
    halaldyr.
  • 17 –
  1. Damagy çalnan janlylardan iýmeli däl agzalary
    “Bismilläh” aýdyp haýsy bir janlyny öldürseňiz, şonuň endamlaryndan
    on agzasy iýmeklik haramdyr. Şolary “Rejezu muzeyyel” kanuny
    (şygyr ýazmak üçin ulanylýan aruz ölçeginiň bir görnüşi) bilen şygyra
    geçirip düşündiriş berdim.
    Şygyr:
    کُلُوا مِنَ المَذْبُوحِ اِلّا عَشْرَ شَ یء
    قُبْلٌ و دُبْرٌ عُضْوُ نَسْلٍ خُصْیَتَانْ
    مَرَارَةٌ مَثَانَةٌ عَظْمٌ نُخَاعْ
    اُنْظُرْ دَمَاً و غُدَّةً یا مُقْلَتَانْ
    Terjimesi: Siz damagy çalnyp öldürilen janlylaryňyzyň agzalaryndan
    halan agzalaryny iýiň, emma şol janlylaryň on agzasynyň hiç birini
    iýmeklik dogry bolmaz: erkeklik we urkaçylyk agzalary (ak et (perç),
    syrt, gyýrjan, iýnek), öt, siýdiklik, süňk, oňurganyň ýüligi, damakgan,
    mäzler.
    Damak çalnan maldan her zat iýiňler, Emma şu onusyn iýmän goýuňlar.
    Ak et, syrt, gyýyrjyn, siýdiklik, iýnek, Öt, süňk, ýülük, mäz, damakgan iýmek.
  2. Etmekligi dogry bolmadyk işler
  3. Kapyrlaryň ýurduny watan tutup oturmak.
    Hadys: أنَا بَرِیْءٌ مِنْ کُلِّ مُسْلِمٍ مُقِیْمٍ بَیْنَ ظَھْرَانَیِ المُشْرِکِیْنَ تَرَاءَیٰ نَارَاھُما
    Terjimesi: Men bizardyryn haýsy bir musulman iki taýpanyň (iki
    tarapyň, ýagny hem kapyrlaryň, hem musulmanlaryň) oduny görüpde
    kapyrlaryň ýurdunda mukym (ýerli ýaşaýjy hökmünde) otursa.
  4. Maldar ýa-da awçy bolmazdan gapyda it saklamak.
    Hadys: مَنْ اِقْتَنَىٰ کَلْبًا إلّا لْ کَبَ مَاشِیَةٍ أو ضَارِیاً نَقَصَ مِنْ عَمَلِھِ کُلَّ یَوْمٍ قِیْرَاطٌ
    Terjimesi: Haýsy bir adam maldar bolmany ýa-da şikärçi (awçy)
    bolmany, gapysynda it saklasa, şonuň sogabyndan her günde bir karat
    kemeler. “Karat” – bir bölek dinardyr.
  5. Goltuk tüýleri we gasyk tüýleri aýyrmany hem-de dyrnaklary
    almany, kyrk günden köp uzaga çekdirmek.
    Hadys: وَقَّتَ لَنَا فِی قَلْمِ الأظْفَارِ و نَتْفِ الإبْطِ و حَلْقِ العَانَةِ أرْبَعِیْنَ یَوْماً
    Terjimesi: Pygamber aleýhissalam biz üçin dyrnaklary kesmek,
    goltuk we gasyk tüýlerini almak üçin kyrk gün möhlet belledi.
    Ýagny, bu işleri berjaý etmekde kyrk günden gijä galmaklyk dogry
    däldir.
  • 18 –
  1. Ini haram adamlara, haýyzly (aýbaşysy gelen) we nifasly (täze çaga
    dogran) hatynlara Kuran okamak bolanok.
    Hadys: لا یَقْرأِ الجُنُبُ و لا الحَائِضُ شَیْئاً مِنَ القُرآنِ
    Terjimesi: Ini haram adam, haýyzly hatyn Kurany-Kerimden bir
    kelemäni-de okamasyn.
  2. Musyýbaty gaty tutup (agyr ýas tutup), saç-sakal ýolup, gaty ses
    bilen aglamak.
    Hadys: أنَا بَرِىءٌ مِمَّنْ حَلَقَ و سَلَقَ و خَرَقَ
    Terjimesi: Men musyýbat düşende, bitap bolup saçyny syran, gaty
    ses bilen aglan we egin-başlaryny ýyrtan adamlardan bizardyryn.
  3. Toýlarda deprek, tamdyra (dutar), gyjak çalmak.
    Hadys: نَھَیٰ عن ضَرْبِ الدُّفِّ و لَعِبِ الصَّنْجِ و ضَرْبِ الزِّمَارَةِ
    Terjimesi: Pygamber aleýhissalam nagra (deprek) kakmakdan,
    tamdyra (kirişli saz) we gyjak ýaly sazlary çalmakdan ummatyny
    gaýtardy.
  4. Sarymsak, sogan iýip ýa-da çilim çekip metjide ýa-da märekä
    barmak.
    Hadys: مَنْ أ کَلَ ثُوْمًا أوْ بَصَلاً فَلْیَعْتَزِلْنَا و لْیَعْتَزِلْ مَسْجِدَنَا و لْیَقْعُدْ فِی بَیْتِھِ
    Terjimesi: Haýsy bir adam sarymsak ýa-da sogan iýse, bize we biziň
    metjidimize gelmesin we özüniň öýünde otursyn.
    Çilimiň ysyny-da çilim çekmeýän adamlar örän ýigrenýändirler.
    Onuň üçin çilimkeşleriň-de metjitlerde we märekelerde
    görünmekleriniň zerurlygy ýokdur.
  5. Işsizlikden keýpine gämä münmeklik.
    Hadys: / لا یَرْکَبُ البَحْرَ إلّا حَاجٌّ أ وُمعْتَمِرٌ أ وغَازٍ فِى سَبِیْلِ ا َِّ
    Terjimesi: Deňiz-derýada gämä münmeklik haja ýa-da umra
    gidýänlerden hem-de din ýolunda Alla üçin jeň edýänlerden
    başgasyna dogry däldir.
    Hat-da söwda üçin-de gämä münse, şonuň kemal haryslygyndandyr
    (gaty höwesjeňligindendir) we kanagatynyň ýoklugyndandyr.
  6. Altyn-kümüşden bolan çemçeleri we gap-gaçlary ulanmaklyk.
    Hadys: نَھَىٰ عَنِ الأکْلِ و الشُّرْبِ فی إنَاءِ الذَّھَبِ و الفِضَّةِ
    Terjimesi: Pygamber alheýhissalam altyndan we kümüşden bolan
    gaplardan iýip-içmeklikden nehiý etdi (saklanmagy buýurdy).
    Bu ulular üçin-de, kiçiler üçin-de, erkekler üçin-de, aýallar üçinde
    deňdir.
  • 19 –
  1. Din şerigaty depeläp ýören pasyklary sylamaklyk.
    Hadys: مَن أکْرَمَ فَاسِقاً فَقَدْ أعَانَ عَلَی ھَدْمِ الإسْلامِ
    Terjimesi: Haýsy bir adam şerigatdan çykan zalymy (pasyk adamy)
    sylasa, hakykat-da ol adam Yslam dinini bozmaklyga kömek
    berýändir.
  2. Etmekligi meşrug bolan (şerigatda edilmekligi göwy görülip,
    musulmanlaryň arasynda adat bolan) işler
  3. Kurany-Mejidi gowy ses bilen owadanlap okamaklyk.
    Hadysy Sahyh: زَیِّنُوا القُرْآنَ بِأَصْوَاتِکُمْ فَإنَّ الصَّوْتَ الحَسَنَ یَزِیْدُ القُرْآنَ حُسْنًا
    Terjimesi: Siz sesleriňiz bilen Kurany owadanlaň, dogrusy owadan,
    gowy ses Kuranyň owadanlygyny artdyrar.
  4. Pygamber alyhissalama köp salawat aýtmak.
    Hadys: أوْلَیٰ النَّاسِ بِیْ فِیْ العُقْبَیٰ أکْثَرُھُمْ عَلَیَّ صَلَاةً
    Terjimesi: Adamlaryň ahyret gününde maňa iň ýakyn bojaklary
    maňa salawaty kän aýdýanlardyr.
  5. Allatagalany çagyryp, kän doga-dileg etmeklik.
    Hadys: ُ عِنْدَ الشَّدَائِدِ و الْکُرَبِ فَلْیُکْثِرِ الدُّعَاءَ فِى الرَّخَاءِ / مَنْ سَرَّهُ أنْ یَسْتَجِیْبَ ا َّ
    Terjimesi: Haýsy bir adam gam-gussa we kynçylyga düşen
    wagtynda özüniň doga-dilegleriniň Allatagala tarapyndan kabul
    edilmegine begenmek isleýän bolsa, şol adam kynçylyk wagtynda
    doga-dilegi kän etsin we Hudaýy kän çagyrsyn.
    Ne beýle gowy gepdir, bu hakda aýdylan söz:
    Arapça atalar sözi:
    للهُ یَغْضَبُ إنْ تَرَکْتَ سُؤَالَھُ
    و بَنِی آدَمَ حِیْنَ یُسْأَلُ یَغْضَبُ
    Terjimesi:
    Dileg etmeseň, Haalyk gazaplanar,
    Dileg etseň, halk gazaplanar
    Allatagalanyň gahary geler, eger özünden dileg edilmeklik terk
    edilse. Emma Adam oglunyň gahary geler, eger özüne dileg salynsa.
    Çünki adamlar ejizdir we dilegçileriň dileglerini berip başarmazlar.
    Emma Beýik Taňry baýdyr, hemme halklaryň islegini berip
    durandyr.
  • 20 –
  1. Gijelerune turup, ybadat etmek.
    Hadys:
    رَکْعَتَانِ یَرْکَعُھُمَ اابْ نُ آدَمَ فِیْ جَوْفِ الْلَیْلِ اخِلآِر خَیْرٌ لَھُ مِنَ الدُّنْیَا وَ مَا فِیْھَ ا
    وَ لَولا أنْ أشُقَّ عَلَی أمَّتِی لَفَرَضْتُھُما
    Terjimesi: Adam oglunyň gijäniň ahyrky bölekleriniň içinde okaýan
    iki rekagat nepil namazy onuň özi üçin dünýäden we bu dünýäniň
    içindäki zatlardan gowudyr. Eger ummatyma çetin (kyn)
    bolmasady, hökman şol iki rekagat namazy parz aýlandyrardym.
  2. Her gün sadaka bermek.
    Hadys: بَاکِرُوا بِالصَّدَقَةِ فَإنَّ الْبَلاءَ لا یَتَخَطَّى الصَّدَقَةَ
    Terjimesi: Siz her gün sadaka beriň. Dogrusy belalar sadakadan
    geçip bilmez, ýagny sadaka öz eýesini belalardan gorap saklar.
  3. Musulman doganyň çakylygyna barmak.
    Hadys: و رَسُولَھُ / مَنْ دُعِىَ فَلَمْ یُجِبْ فَقَدْ عَصَى ا ََّ
    Terjimesi: Haýsy bir adam zyýapata ýa-da toýa çagyrylsa we çol
    çagyrylan ýere barmasa, hakykatdan-da şol adam Allatagalanyň we
    onuň Pygamberiniň öňünde günäkärdir.
    Magtymguly işan aýdýar: “Çagyrlan ýere bar, irinme, durma”
  4. Musulman doganyň musybatyna tesliýet aýtmak (gynanç we
    duýgudaşlyk bildirmek).
    Hadys: مَنْ عَزَّى مُصَابًا فَلَھُ مِثْلُ أجْرِهِ
    Terjimesi: Habýsy bir adam bir musybatly adama köňüllük berse
    (gynanjyny paýlaşsa), onuň-da sogaby musybet çekýäniňki ýalydyr.
  5. Musulman doganyňa sataşanyňda salam bermeklik.
    Hadysy Sahyh: أفْشُوا السَّلامَ بَینَکُمْ تَحَابُّوا
    Terjimesi: Siz salam bermekligi öz araňyzda rowaç ediň, biribirileriňiz
    bilen gowy görüşer ýaly we muhebbetli bolar ýaly.
  6. Ahun-ulamalary hormatlap, sylamaklyk.
    Hadys:
    أکْرِمُوا العُلَمَاءَ فَإنَّھُمْ وَرَثَةُ الأنْبِیَآءِ فَمَنْ أکْرَمَھُمْ فَقَدْ أکْرَمَ للهَ و رَسُوْلَھُ
    Terjimesi: Siz ylymly adamlara hormat goýup, sylaň. Dogrusy şol
    alymlar pygamberleriň waryslarydyr (mirasdüşerleridir). Haýsy bir
    adam şol ulamalary (ylymly adamlary) sylasa, hakykatda
    Allatagalany we onuň Pygamberini syladygydyr.
  • 21 –
  1. Dünýä gelen çaga üçin azanu-kamat aýtmaklyk.
    Hadys: مَنْ وُلِدَ لَھُ فَأذَّنَ فِی أُذُنِھِ الیُمْنَىٰ و أقَامَ فِی أُذُنِھِ الیُسْرَىٰ لَمْ تَضُرَّهُ أُمُّ الصِّبْیَانِ
    Terjimesi: Haýsy bir adamyň çagasy bolanda (ha ogul bolsun, ha
    gyz bolsun tapawudy ýok) sag gulagyna azan aýtsa, sol (çep)
    gulagyna kamat aýtsa, şol çaga ummus-subýandan aman galar.
    “Ummus-subýan” – çaga ýolukýan dertdir.
  2. Mergup bolan (içmekligi halanýan) içgiler
    Hezreti Resuly ekrem salli Allahutagala aleýhi wesellem şu içgileri
    öwüpdir:
    Hadys: خَیْرُ الشَّرَابِ فِی الدُّنْیا و اخِلآرَةِ المَاءُ
    Terjimesi: Dünýäde we ahyretde içilýän zatlaryň iň gowusy suwdyr.
    Hadys: سَیِّدُ الشَّرَابِ المَاءُ
    Terjimesi: Içilýän içgileriň iň artykmajy (içgileriň başdagy) suwdyr.
    Hadys: مَاءُ زَمْزَمَ لِمَا شُرِبَ لَھُ
    Terjime: Zemzem suwy näme niýet bilen içseň, sol bolar.
    Suwdan ganmak niýet bilen içseň, ganarsyň. Saglyk niýeti bilen içseň,
    sagalarsyň.
    Hadys: المَاءُ لایَحِلُّ مَنْعُھُ
    Terjimesi: Suw dilän adama suw bermäni kowmaklyk dogry bolmaz.
    Hadys: اکَنَ أحَبَّ الشَّرَابِ إلَیْھِ العَسَلُ
    Terjimesi: Pygamber aleýhissalamyň iň gowy görýän içgisi balyň
    şerabydyr (baldan edilen süýji şerbetdir).
    Hadys: اکَنَ أحَبَّ الشَّرَابِ إلَیْھِ اللَبَنُ
    Terjime: Içilýän zatlardan Pygamber aleýhissalamyň iň gowy görýän
    zady gatykdyr.
    Hadys: مَا أعْلَمُ شَرَاباً یُجْزِئُ مِنَ الطَّعَامِ إلا اللَّبَنُ
    Terjime: Naharyň ýerini tutjak hiç bir içgini bilmeýärin gatykdan
    başga.
    Ýagny, ömri ötýänçä hiç bir zat iýip-içmäni, diňe gatyk içip gezse-de
    şonuň özi ýaşamaga ýeterlikdir, başga zada zerurlygy bolmaz.
    Hadys: عَلَیْکُمْ بِألْبَانِ البَقَرِ، فَإنَّھَا تَرُمُّ مِنَ الشَّجَرِ کُلِّھِ و ھُوَ دَوَاءٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ
    Terjime: Siz sygyryň gatygyny içmekligi özüňize lazym tutuň.
    Dogrusy sygyr her dürli agaçdan (ösümlikden) iýip otlaýandyr. Onuň
    gatygy barça dertlere dermandyr.
  • 22 –
    Hadys: فِ ألْ یب انِ البَقَرِ شِفَاءٌ
    Terjime: Sygyryň gatygynda şypa (em) bardyr.
    Hadys: فِیْ ألْبَانِ البَقَرِ شِفَاءٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ
    Terjime: Sygyryň gatygy barça dertleriň dermanydyr.
    Hadys: ُ فِیْھَا شِفَاءً / تَدَاوَوْا بِألْبَانِ البَقَرِ، فَإنِّی أرْجُوْ أنْ یَجْعَلَ ا َّ
    Terjime: Siz sygyryň gatygy bilen öz dertleriňize em ediniň. Men
    çynym bilen umyt edýärin Allatagala şol gatyklary dertleriňiz üçin
    derman eder diýip.
    Hadys:
    شُرْبُ اللَبَنِ مَحْضُ الإیْمَانِ مَنْ شَرِبَھُ فِیْ مَنَامِھِ فَھُوَ عَلَی الإسْلَامِ و الفِطْرَةِ و مَنْ تَنَاوَلَ
    اللَّبَنَ بِیَدِهِ فَھُوَ یَعْمَلُ بِشَرَائِعِ الإسلامِ
    Terjime: Süýt içmeklik halys (arassa, päk) imandandyr. Haýsy bir
    adam ukusynda süýt içse, şol adamyň asyl zaty yslam halkyndandyr.
    Haýsy bir adam ukusynda süýdi eli bilen alsa, ol adam yslam şerigaty
    belin amal edýändir.
    Hadys:
    إذَا أکلَ أحَدُکُمْ طَعَاماً فَلْیَقُلِ: أللَّھُمَّ بَارِکْ لَنَا فِیْھِ و أطْعِمْنَا خَیْراً مِنْھُ،
    وَ إذَا سُقِىَ لَبَناً فَلْیَقُلِ: أللَّھُمَّ بَارِکْ لَنَا فِیْھِ و زِدْنَا مِنْھُ، فَإنَّھُ لَیْسَ شَىْءٌ یُجْزِئُ مِنَ الطَّعَامِ و
    الشَّرَابِ إلّا اللَّبَنُ
    Terjime: Her wagyt siziň biriňiz tagam iýseňiz şeýle dileg ediň: “Eý,
    Bary Hudaýa! Şu tagamy biz üçin mübärek (bereketli) et we mundanda
    gowuragyny bize tagam egip ber”.
    Her wagt siziň biriňize gatyk içirilse, şol gatyk içýän adam şeýle dileg
    etsin: “Eý, Bary Hudaýa! Şu gatygy biz üçin bereketli edeweri we süýtgatykdan
    bolan içgilerimizi köpelt. Dogrusy iýilýän-içilýän zatlarda
    süýt-gatygyň ýerini tutýan başga zat ýokdur.
    Hadys:
    عَلَیْکُمْ بِألْبَانِ البَقَرِ فَإنَّھَا دَوَاءٌ و أسْمَانِھَا فَإنَّھَا شِفَاءٌ و إیَّ امْک و لُحُوْمَھَا فَإنَّ لُحُوْمَھَا دَاءٌ
    Terjime: Siz sygyryň süýt-gatygyny içmekligi özüňize lazym tutuň
    (hökmany etmeli zat hasaplaň), çünki gatyk dertleriň dermanydyr.
    Gatykdan alynan ýaglary iýmekligi lazym tutuň, çünki gatykdan alnan
    ýaglar keselllere şypadyr (emdir). Siz gygryň etinden gorkuň (gaça
    duruň, azrak iýiň), çünki sygyryň eti dert getirýändir.
  • 23 –
    Hadys: عَلَیْکُمْ بِألْبَانِ الإبِلِ فَإنَّھَا تَرُمُّ مِنَ الشَّجَرِ کُلِّھِ و ھُوَ دَوَاءٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ
    Terjime: Siz düýäni çalyny içmekligi özüňize lazym (wajyp) ediň,
    çünki düýeler ýerde gögerýän ösümlikleriň barysyndan otlaýandyr.
    Onuň üçin düýäniň çaly barça dertleriň dermanydyr.
    Hadys: اکَنَ أحَبَّ الشَّرَابِ إلَیْھِ ألْبَانُ الإبِلِ
    Terjime: Pygamber aleýhissalamyň iň gowy görýän içgisi düýäniň
    çalydyr.
    Hadys: عَلَیْکُمْ بِألْبَانِ الإبِلِ البَرِّیَّةِ فَإنَّھَا دَوَاءٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ
    Terjime: Siz düz ýerde otlaýan düýeleriň çalyny içmekligi özüňize
    lazym tutuň, çünki düýäniň çaly barça dertleriň dermanydyr.
    Hadys: اِشْرَبْ مِنْ ألْبَانِ الإبِلِ فَإنَّھَا تُعَضِّدُ القَلْبَ
    Terjime: Sen düýäniň çalyny iç, hakykatdan-da düýäniň çalyny
    içmeklik ýüregi kuwwatlandyrýandyr.
  1. Mergup bolan (iýmekligi halanýan) iýmitler
    Hezreti Resul Ekrem salli Allahutagala aleýhi wesellem şu iýmitleri
    öwüpdir:
    Hadys: خَیْرُ طَعَامِکُمْ الخُبْزُ
    Terjime: Siziň iýýän zatlaryňyzyň iň gowusy çörekdir.
    Hadys: اکَنَ یَأکُلُ الخُبُزَ و السِّمْنَ
    Terjime: Pygamber aleýhissalam çöregi sary ýag bilen iýerdi.
    Hadys: اکَنَ أحَبَّ الصِّبَاغِ إلَیْھِ الخَلَّ
    Terjime: Pygamber aleýhissalamyň ýanynda çöregi boýaýan
    huruşlardan iň gowy görýän hurşy sirkedi (miwelerden alynýan uksus).
    Hadys:
    تَکُوْنُ الأرْضُ یَوْمَ القِیَامَةِ خُبْزَةً وَاحِدَةً یَتَکَفَّؤُھَا الجَبَّارُ بِیَدِهِ نُزُلاً لِأھْلِ الجَنَّةِ
    Terjime: Ýer kyýamat gününde bir çörek bolar. Allatagala öz gudraty
    bilen ony ondan-oňa urar durar, jennet ähilleri (jennete girmäge
    mynasyp bolanlar) üçin azyk-iýmit bolar ýaly.
    Yslam ähilleri (musulmanlar) tä boşaýançalar şondan iýerler. Bu
    sözleriň manysy şeýle, ýagny, çörek bu dünýäde we ahyretde sylagly
    azykdyr. Çöregiň gadyryny bilmeli. Çörege hormat goýmaly. Döwülgi
    çörek barka, bitin çöregi döwmeli däl. Öňinçä şol ownuk çörekleri
    iýmeli. Çöregiň üstünde duz gaby, çemçäni, ýüzügi, sagady we şolar
    ýaly ýeňil zatlary goýmak dogry däldir.
  • 24 –
    Hadys: ُ/ أکْرَمَھُ فَمَنْ أکْرَمَ الخُبْزَ أکْرَمَھُ ا َّ / أکْرِمُوْا الخُبْزَ فَإنَّ ا ََّ
    Terjime: Siz çörege hormat goýup, sylaň. Hakykatdan-da Taňry
    tebärek we tagalanyň özi çörege hormat goýup sylady. Bes, haýsy bir
    adam çöregi sylasa, Hudaýtagala-da ony sylar.
    Çöregi sylamakdan alamatdyr, saçaga çörek goýulanda, huruşa
    garaşmany çöregi iýmeklige meşgul bolmak. (Şuňa görä hemme zatdan
    ozal saçag çörek goýulyp, hödür edilýändir).
    Hadys: أنْزَلَھُ مِنْ بَرَکَاتِ السَّمَاء و أخْرَجَھُ مِنْ بَرَکَاتِ الأرْضِ / أکْرِمُوْا الخُبْزَ فَإنَّ ا ََّ
    Terjime: Siz çörege uly hormat goýup, sylaň. Dogrusy, Taňry tebärek
    we tagala şol çöregi asmanyň bereketlerinden inderdi we ýeriň
    bereketlerinden hem gögerdip çykardy.
    Hadys: أکْرِمُوْا الخُبْزَ فَإنَّھُ مِنْ بَرَ اکَتِ السَّمَاءِ و الأرْضِ مَنْ أ کَلَ مَا سَقَطَ مِنَ السُّفْرَةِ غُفِرَ لَھُ
    Terjime: Siz çörege hormat goýuň. Dogrusy şol çörek asmanyň we
    ýeriň bereketlerindendir. Haýsy bir adam saçagyň üstüne dökülen
    çöregiň owunjaklaryny iýse, onuň günäleri geçilip bagyşlanar.
    Geçen zamanlarda bir täjir bir alymyň ýanyna gelip, öz halyndan
    şikäýet edipdir: “Men başga adamlar bilen tijarata (söwda-satyga)
    gidýärin. Men hemişe başgalardan köp peýda görýärin. Men şu
    ýagdaýymdan gorkýaryn” diýipdir. Ol alym “Sen saparda wagtyň
    nähili iýip-içýärsiň” diýip sorapdyr. Şonda täjir: “Men ýoldan sowulyp,
    düýäni çökerdip, howlukmany, inegana iýip-içýärin” diýip jogap
    beripdir. Alym oňa şeýle tabşyryk beripdir: “Indiden beýläk düýeden
    düşmäni iýip-içgin”.
    Täjir adamlar bilen ýenede söwda-satyga gidipdir. Bu saparda onuň
    peýdasy has-da köp bolupdyr. Ol ýene-de gorkup, şol alymyň ýanyna
    baryp “Adamlar iki esse peýda gördüler, men bolsa bäş esse peýda
    gördüm” diýip gaýgy-alada bilen halyny beýan edipdir. Onda alym :
    “Sen meniň tabşyrygymy berjaý etdiňmi?” diýip sorapdyr. Täjir:
    “Hawa, tabşyrygyňy etdim” diýipdir. Alym: “Çöregiňi nähili iýdiň?”
    diýip sorapdyr. Täjir: “Ýoldan sowulmany düýäniň üstünde barýan
    ýerimde iýdim” diýipdir. Ýene-de alym: “Nähili edip iýdiň” diýip
    çintgäp sorapdyr. Täjir oňa şeýle jogap beripdir: “Kellämdäki selläni
    çözdüm. Bir ujuny kelläme daňdym, beýleki ujuny bolsa etek edip,
    çöregi şonda goýup iýdim. Çöregiň owranan ownuklaryny-da
    etegimden alyp, agzyma atyp iýdim”. Alym oňa bakyp: “Seniň söwdaň
    ösýäni, sen nygmatyň gadyryny bilip, “Şäkirun-Nygmat” (nygmata
    şükür edýän adam) bolanyň üçindir. Eger çörekleriň ownuklary ýola
  • 25 –
    dökülip, depelenen bolsady, onda hökman söwdaň sarsyp, kesad
    bolardy (azalardy), zyýan çekerdiň” diýipdir.
    Ynha, wu wakadan belli boldy Allatagalanyň beren nygmatlaryny har
    etmeli däl. Garny doýuran çöregi ite-guşa berip isrip etmeli däl.
    Bu barada hijri-kamary senesiniň 631-nji ýylynda dünýäden geçen al-
    Aaryf ul-Möwlana Jelaleddin Rumy özüniň bahry-remel kanuny bilen
    ýazan şygrynda şu hili beýan edipdir:
    Şygyr pars dilinde:
    شرک نعمت نعم تت افزون کند کرف نعمت از کتف بیرون کن د
    Şükri-nygmat, nygmatet efzuwn koned, Küfri-nygmat, ez kefet biýruwn koned.
    Nygmata şükür – nygmatyňy artdyrar, Nygmata küfür–kök-damardan kertdirer.
    Manysy: Nygmatyň gadryny bilip, ony hormatlamak nygmaty artdyrar.
    Nygmatyň gadyryny bilmän, nygmaty harlamak nygmaty elden gidirer.
    Onuň üçin garnyň doklugy, janyň saglygy, ýurt parahatçylygy iň uly
    nygmatlardandyr. Şu nygmatlaryň şükürini etmeklik wajypdyr.
    Hadys: عَلَیْکُمْ بِألْبَانِ البَقَرِ فَإنَّھَ اد وَاءٌ و أسْمَانُھَا شِفَاء
    Terjime: Siz sygryň süýt-gatygyny iýip-içiň. Dogrusy şol gatyk dertlere
    dermandyr, şol gatyklardan alnan ýaglar-da agyrylara emdir, keselllere
    şypadyr.
    Hadys: فِی التَلْبِیْنَةِ شِفَاءٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ
    Terjime: Süýtli aşy iýmeklik barça dertler üçin dermandyr.
    Hadys: أو خذَ النَّبِیُّ کِسْرَةً مِنْ خُبْزِ شَعِیْرٍ فَوَضَعَ عَلَیْھَا تَمْرَةً و قَالَ: ھَذِهِ إدَامُ ھذِهِ
    Terjime: Pygamber aleýhissalam arpanyň çöreginden bir döwüm alyp,
    şoňa bir hurmany goýdy. “Ynha şu hurma şu çöregiň hurşudyr” diýdi.
    Hadys: لکُوُْا التَّمْرَ عَلَی الرِّیْقِ فَإنَّھُ یَقْتُلُ الدُّوْدَ
    Terjime: Siz hurmany aç öde iýiň. Bes, dogrusy şol işi etmeklik içiň
    gurçugyny öldürer.
    Hadys: العَجْوَةُ مِنْ فَاکِھَةِ الجَنَّةِ
    Terjime: Ajwa jennetiň iýmişlerindendir.
    Ajwa diýilýäni hurmanyň bir görnüşidir we şol hurmany Pygamber
    aleýhissalam öz mübärek eli bilen ekendir. Ýagny Ajwa atly hurma
    Pygamber aleýhissalamyň bagynda ýaýran teberrik hurmadyr.
    Hadys: العَجْوَةُ مِنَ الجَنَّةِ و ھِیَ شِفَاءٌ مِنَ السُّمِّ
    Terjime: Ajwa atly hurma jennetiň iýmişlerindendir we şol hurma
    zäher berilen adam üçin şypadyr.
    Ýagny Ajwa iýen adama zäher täsir etmez.
  • 26 –
    Hadys: اکَنَ أحَبَّ التَّمْرِ إلَیْھِ العَجْوَةُ
    Terjime: Pygamber aleýhissalamyň ýanynda hurmalaryň iň gowusy
    Ajwa atly hurmadyr.
    Hadys: بَیْتٌ لا تَمْرَ فِیْھِ جِیَاعٌ أھْلُھُ
    Terjime: Özünde hurma bolmadyk öýüň ýaşaýjylary açlardyr.
    Hadys:
    لکُوُْا التِّیْنَ فَلَوْ قُلْتُ إنَّ فَاکِھَةً نَزَلَتْ مِنَ الجَنَّةِ بِلَا عُجْمٍ لَقُلْتُ ھِیَ التِّیْنُ و إنَّھُ یُذْھَبُ
    بِالبَواسِیْرِ و یَنْفَعُ مِنَ النَّقْرَسِ
    Terjime: Siz injir iýiň. Eger men size aýtsam “Hakykatdan-da
    jennetden bir miwe indi, özü-de şäniksiz” diýsem, hökman şu injiri
    aýdaryn. Hakykatdan-da şu injir “babasili” aýyrar, “nakras” atly aýak
    agyrysyna-da peýda berer.
    Onuň üçin hökman injir saçagyňyzda bolsun. Gurusy-da, täzesi-de,
    barysy dermandyr.
    Ondan soňra saçagyňyzda zeýtun ýagy bolsun. Pygamber aleýhissalam
    zeýtun ýagyny-da örän öwüpdir.
    Hadysy-Sahyh: لکُوُْا الزَّیْتَ و ادَّھِنُوْا بِھِ فَإنَّھُ طَیِّبٌ مُبَارَکٌ
    Terjime: Siz zeýtun ýagyny iýiň we ony endamyňyzyň agyrýan ýerine
    çalyň. Dogrusy şol zeýtun ýagy mübärek gowy ýagydyr.
    Hadys: لکُوُا الزَّیْتَ و ادَّھِنُوا بِھِ فَإنَّھُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبَارَکةٍ
    Terjime: Siz zeýtun ýagyndan iýiň we ony endamyňyza çalyň. Dogrusy
    şol zeýtun mübärek bolan agaçdan düwýän miwedir.
    Hadys: لکُوُْا الزَّیْتَ و ادَّھِنُوا بِھِ فَإنَّ فِیْھِ شِفَاءً مِنْ سَبْعِیْنَ دَاءً مِنْھَا الجُذَامُ
    Terjime: Siz zeýtun ýagyny iýiň we şonuň bilen endamyňyzyň agyrýan
    ýerini ýaglaň. Bes, dogrusy şol zeýtun ýagy ýetmiş derdiň dermanydyr.
    Jüzäm (heýwere, pis açmak) atly kesel-de şol dertlerden biridir.
    Hadys: عَلَیْکُمْ بِزَیْتِ الزَّیْتُوْنِ فَکُلُوْهُ و ادَّھِنُوْا بِھِ فَإنَّھُ یَنْفَعُ مِنَ البَاسُوْرِ
    Terjime: Sizi zeýtun ýagyny iýmekligi özüňize lazym tutuň. Şol zeýtun
    ýagyndan iýiň we onuň bilen ýaglanyň. Bes, dogrusy, zeýtun ýagy siziň
    babasiliňiz bar bolsa, oňa-da peýda berer.
    Hadys: زَیِّنُوا مَوَائِدَکُمْ بِالبَقْلِ فَإنَّھُ مَطْرَدَةٌ لِلشَّیْطَانِ مَعَ التَّسْمِیَةِ
    Siz üstünde sebzileri (gök otlary) goýmak bilen saçagyňyza zyýnat
    (bezeg) beriň. Dogrusy saçakda gök otlary goýmaklyk şeýtany
    kowmaklykdyr, ýanyndan “Bizmilläni” aýtmak bilen birlikde.
    Hadys: لکُوُا الخَسَّ فَإنَّھُ یَھْضِمُ الطَّعَامَ
  • 27 –
    Terjime: Siz kahu (Hytaý keleminiň we salat otunyň ýapragyny) iýiň,
    çünki ol iýen naharyňyzy siňdirer.
    Hadys: لکُوُْا الخَسَّ فَإنَّھُ یُوْرِثُ النُّعَاسَ و یَھْدِمُ الطَّعَامَ
    Terjime: Siz kahu (salat ýapragyny) iýiň, çünki ony iýmeklik ukyny
    tutdurýandyr we iýeniňi siňdirýändir.
    Hadys: سَیِّدُ إدَامِکُمْ المِلْحُ
    Terjime: Sizip huruşlaryňyzyň (damaklaryňyzyň) iň gowusy
    magdanyň duzudyr.
    Ýagny, tebygy duzdur. Emeli ýasalyp, içine ýod goşulýan duzlar däldir.
    Hadys: المِلْحُ لایَحِلُّ مَنْعُھُ
    Terjime: Duz diläp gelen kişini duz bermän gaýtarmaklyk halal
    bolmaz, belki günäkärlikdir.
    Hadys: إذَا أُعْطِىَ أحَدُکُمْ الرَّیْحَانَ فَلَا یَرُدُّهُ فَإنَّھُ خَرَجَ مِنَ الجَنَّةِ
    Terjime: Her wagt siziň biriňize reýhan atly gök oty berseler, şony hiç
    yzyna gaýtarmaň. Bes, dogrusy şol reýhan jennetden çykan gök otdur.
    Hijri-kamary senesiniň 96-njy ýylynda dünýäden geçen tabygynlardan
    ulusy bolan Hezreti Ybraýym en-Nahgy Rahmetullahy aleýh şu hadysy
    şerifi aýdypdyr:
    Hadys: المَائِدَةُ بِلَا بَقْلٍ کَشَیْخٍ بِلَا عَقْلٍ
    Terjime: Üstünde gök otlar goýulmadyk saçak göýä akly çaşan garry
    ýalydyr.
    Hijri-kamary senesiniň 148-nji ýylynda dünýäden öten Hezretul-
    Ymam Jagfar as-Saadyk şulary aýdypdyr:
    Arapçasy: مَنْ أحَبَّ أنْ یَکْثُرَ مَالُھُ و وَلَدُهُ فَلْیُدِمْ أکْلَ البُقُوْلِ
    Terjimesi: Haýsy bir adam özüniň malynyň we öwladynyň (ogulgyzlarynyň)
    köpelmegini gowy görýän bolsa, şol adam hemişe gök ot
    iýip gezsin.
    Arapçasy: قَد رُوِیَ أنَّ المَائِدَةَ یَحْضُرُھَا المَلَائِکَةُ إذَ اک انََ عَلَیْھَا بَقْلٌ
    Terjimesi: “Rowaýatlarda gelipdir: Dogrusy perişdeler saçaklaryň
    daşyna üýşerler, haçanda şol saçaklarda gök otlar goýulan bolsa.
    Hadys: عَلَیْکُمْ بِالبَصَلِ فَإنَّھُ یُطَیِّبُ الدَّمَ و یُصْلِحُ الوَلَدَ
    Terjime: Siz sogan iýmekligi özüňize lazym tutuň. Dogrusy sogan
    iýmeklik gany gowulandyrýandyr we nesliňi täzeläp güýçlendirýändir.
    Hadys: لکُوُْا الثُّوْمَ نِیْئاً فَلَ وأن لا أُن یَا جِیْ المَلَکَ لَأکَلْتُھُ
  • 28 –
    Terjime: Siz sarymsagy çigligine iýiň. Eger men perişdeler bilen
    gürrüňdeşlik etmeýän bolsadym, men-de şol sarymsakdan iýerdim.
    Hadys: عَلَیْکُمْ بِلَحْمِ الظَّھْرِ فَإنَّھُ مِنْ أطْیَبِھِ
    Terjime: Siz arkanyň etinden iýmekligi özüňize lazym tutuň. Dogrusy
    malyň arkasynyň eti etleriň iň gowusydyr.
    Hadys: أطْیَبُ اللَّحْمِ لَحْمُ الظَّھْرِ
    Terjime: Etiň iň gowy ýeri arkanyň etidir.
    Hijri-kamary senesiniň 1041-nji ýylynda dünýäden geçen aş-Şeýh
    Muhy-ys-Sunna Hezret Ybraýym-yl-Lakkany Rahmetullahi aleýh
    şeýle diýipdir:
    Arapçasy:
    لَحْمُ الظَّھْرِ أطْیَبُ اللَحْمِ عَلَ ی الإطْلَاقِ و لایُعَارِضُھُ أنَّھُ صَلَّی للهُ عَلَیْھِ و سَلَّمَ اکَنَ یُحِبُّ لَحْمَ
    الذِّرَاعِ لِأنَّھُ اکَنَ یُحِبُّھُ لِمَعْنَیً آخَرَ کَسُرْعَةِ نَضْجِھِ و سُھُوْلَةِ تَنَاوُلِھِ
    Terjimesi: Arkaň eti etleriň gowusydyr. Her halda-da, Pygamber
    aleýhissalamyň malyň golunyň etini has gowy görýändiginiň bu hadysa
    tersligi ýokdur. Çünki Pygamber aleýhissalam malyň goluny
    söýýändigi başga illet (sebäp) jehetlidir. Meselem, basym bişýänligi
    üçin ýa-da onuň elýeterli hem tapmagyň aňsat bolýanlygy sebäplidir.
    Hadys: عَلَیْکُمْ بِالسَّنَا و السَّنُوتِ فَإنَّ فِیْھِمَا شِفَاءً مِنْ کُلِّ دَاءٍ إلَّا السَّامَ و ھُوَ المَوْتُ
    Terjime: Siz özüňize lazym tutuň “sana Mekki” diýen ot (Mekkäniň
    etraplarynda bitýän ot) bilen bal goşulynan sary ýag iýmekligi. Bes
    dogrusy şol ikisini iýmeklik ajaldan başgaky agyrlaryň emidir.
    Hadys: عَلَیْکُمْ بِالقَرْعِ فَإنَّھُ یُزِیْدُ فِیْ العَقْلِ و یُکَبِّرُ الدِّمَاغَ
    Terjime: Siz kädini iýmekligi özleriňize lazym tutuň, bes dogrusy, kädini
    iýmeklik akyly köpelder we beýniňiziň duýgurlygyny gowylandyrar.
    Hadys:
    قِیْلَ لِرَسُوْلِ للهِ صَلَّی لله تَعَالی عَلَیْھِ و سَلَّ مإ :نَّکَ تُحِبُّ القَرْعَ؟ قالَ: أجَلْ ھِیَ شَجَرَةُ أخِیْ یُوْنُسَ
    Terjime: Hezreti Rasuly Ekrem salli Allahu tagala aleýhi wesellemden,
    dogrudanda kädini söýýäňmi diýip soraldy. Pygamber aleýhissalam
    jogap berdi: Hawa, men kädini söýýän, çünki kädi doganym Ýunus
    pygamberiň bagyndandyr.
    Hezreti Abi Ýusuf (Ýakup) Rahmetullahi aleýh aýdypdyr: Eger bir
    adam “Resulalla kädini gowy görýärmiş diýip aýtsa, başga bir adam
    bolsa men-ä kädini gowy görmeýärin diýse, şol adam kapyr bolup,
    dinden çykar (nauzu Billähi min zälik).
    Hadys: عَلَیْکُمْ بِالعَدَسِ فَإنَّھُ قُدِّسَ عَلَى سَبْعِیْنَ نَبِیّاً
  • 29 –
    Terjime: Siz özleriňize lazym tutuň adas (çeçewisa, merjimek)
    iýmekligi. Dogrusy, adas iýmeklik 70 pygamberiň dili bilen öwülendir.
    Hadys: الکَمْأةُ مِنَ المَنِّ و مَاؤُھَا شِفَاءٌ لِلْعَیْنِ
    Terjime: Kömelek we domalan Beni Ysraýyllara inderilen “Manna”
    atly halwadandyr (manna kaşa goşulandyr) we şonuň suwy göz
    agyrynyň dermanydyr.
    Ýene-de saçagyň üstünde goýulmaly gowy iýmit tüwidir. Çünki
    Pygamber aleýhissalam tüwini örän öwüpdir. “Tüwüde berhiz ýokdur”
    diýipdir.
    Hadys: نِعْمَ الدَّوَاءُ الأرُزُّ صَحِیْحٌ سَلِیْمٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ
    Terjime: Ne beýle gowudyr şalynyň tüwüsi. Ony iýýän barça
    kesellerden sagdyr we hemme dertlerden salymdyr.
    Hadys: کلُُّ شَیءٍ أخْرَجَتْھُ الأرْضُ فِیْھِ دَاءٌ و شِفَاءٌ إلَّا ا لأرُزُّ فَإنَّھُ شِفَاءٌ لا دَاءَ فِیْھِ
    Terjime: Tüwüden başga ýerden gögerip çykýan her bir zatda dert-de
    bardyr, derman-da bardyr. Emma tüwüde dert ýokdur. Bes, dogrusy
    tüwi diňe dermandyr.
    Onuň üçin tüwüden berhiz saklamaklyk abasdyr (ýalňyş düşünjedir).
    Hadys: سَیِّدُ الإدَامِ فِی الدُّنْیَ او اخِلآرَةِ اللَّحْمُ
    Terjime: Dünýäde we ahyretde hurşuň iň gowusy etdir.
    Hadys: سَیِّدُ طَعَامِ أھْلِ الدُّنْیَ او الآخِرَةِ اللَّحْمُ ثُمَّ الأرُزُّ
    Terjime: Dünýädäki adamlaryň ýanynda-da we ahyretdäki adamlaryň
    ýanynda-da naharyň iň gowusy etdir, ondan soňra-da tüwüdir.
    Hadys: خَیْرُ الإدَامِ الخَلُّ و ھُوَ سَیِّدُ الإدَامِ
    Terjime: Hurşlaryň iň gowusy sirkedir. Şol sirke hurşlaryň başydyr.
    Hadys: اکَنَ أحَبُّ الطَّعَامِ إلَیْھِ الثَّرِیْدَ مِنَ الخُبْزِ و الثَّرِیْدَ مِنَ الحَیْسِ
    Terjime: Pygamber alýhissalamyň iň gowy görýän nahary çörek
    dogralan çorbadyr we haýs çorbasydyr. “Haýs” diýleni hurma, penir
    we sary ýagdan edilen goýy çorbadyr (kaşadyr).
    Hadys: اکَنَ یَأکُلُ الثَّرِیْدَ بِاللَّحْمِ و القَرْعِ
    Terjime: Pygamber aleýhissalam et we kädi atylyp bişirilen çorbany
    iýerdi.
    Hadys: اکَنَ أحَبُّ اللَّحْمِ إلَیْھِ الکَتِفُ
    Terjime: Pygamber aleýhissalamyň etde iň gowy görýän ýeri malyň
    egininiň etidi.
    Hadys: اکَنَ أحَبُّ الشَّاةِ إلَیْھِ الذِّرَاعَ
  • 30 –
    Terjime: Pygamber aleýhissalamyň goýnuň etinde iň gowy görýän ýeri
    goludy.
    Hadys: سَیِّدُ طَعَامِ أھْلِ الجَنَّةِ اللَّحْمُ
    Terjime: Jennetdäki adamlaryň iň gowy görýän nahary etdir.
    Hadys:
    عَلَیْکُمْ بِالزَّبِیْبِ فَإنَّھُ یَکْشِفُ المِرَّةَ و یَذْھَبُ بِالبَلْغَمِ و یَشُدُّ العَصَبَ و یَذْھَبُ بِالعَیَاءِ و
    یُحَسِّنُ الخُلُقَ و یُطَیِّبُ النَّفْسَ و یَذْھَبُ بِالھَمِّ
    Terjime: Siz gury üzümi (kişmiş) iýmekligi lazym tutuň. Bes, dogrusy,
    şol gury üzümi iýmeklik sizi ufunetden açar (ýokanç keselden
    sagaldar), gakylygy goparar, asabyňy gaýymlar (nerwi damarlaryňy
    berkider), ýadawlygy aýyrar, nefsiňi hoş eder (keýpiňi çaglar),
    gaýgyňy gidirer.
    Hezreti Aly Razyallahu anh aýdypdyr:
    Arapçasy: مَنْ أ کَلَ إحْدَیٰ و عِشْرِیْنَ زَبِیْبَةً حَمْرَآءَ کُلَّ یَوْمٍ لَمْ یَرَ فِیْ جَسَدِهِ شَیْئاً یَکْرَھُھُ
    Terjimesi: Haýy bir adam günde ýigrimi bir sany gyzyl üzümiň
    gurysyny (kişmişini) iýse, endamynda erbet bolan ýagdaýyny görmez.
    Hadys: البَاذَنْجَان لِمَ أاُ کلَ لَھُ
    Terjime: Badamjany näme niýet bilen iýseň, sonuň üçin (haýyrly)
    bolar. Ýagny, dert bolar diýen niýet iýseň dert bolar, derman bolar
    diýen niýet bilen iýseň-de derman bolar.
    Hadys: لکُوُْا البَاذَنْجَانَ فَإنَّھُ دَوَاءٌ لا دَاءَ فِیْھِ
    Terjime: Siz badamjan iýiň. Bes, dogrusy, badamjan iýmeklik emdir,
    onda dert ýokdur.
  1. Mergup bolan (gowy görülýän) iýr-iýmişler
    Hezreti Resul Ekrem salli Allahutagala aleýhi wesellem şu iýmişleri
    öwüpdir:
    Hadys: تَفَکَّھُوْا قَبْلَ الطَّعَامِ
    Terjime: Siz nahardan öň miwe (iýr-iýmiş) iýiň.
    Hadys: اکَنَ أحَبَّ الفَاکِھَةِ إلَیْھِ الرُّطَبُ و البِطِّیْخُ
    Terjime: Pygamber aleýhissalamyň iň gowy görýän iýr-iýmişleri
    hurma we gawun-garpyzdyr (bakja ekinleridir).
    Hadys: اکَنَ یُحِبُّ مِنَ الفَاکِھَةِ العِنَبَ و البِطِّیْخَ
    Terjime: Pygamber aleýhissalam iýr-iýmişlerden üzümi we gawungarpyzy
    (bakja ekinlerini) söýerdi.
  • 31 –
    Hadys: اکَنَ یَأ کلُُ البِطِّیْخَ بِالرُّطَبِ
    Terjime: Pygamber aleýhissalam gawun-garpyzy hurma bilen iýerdi.
    Hadys: اکَنَ یَأخُذُ الرُّطَبَ بِیَمِیْنِھِ و البِطِّیْخَ بِیَسَارِهِ فَیَأ کلُُ الرُّطَبَ بِالبِطِّیْخِ و اکَنَ أحَبُّ الفَاکِھَةِ إلَیْھِ
    Terjime: Pygamber aleýhissalam hurmany sag eli bilen alardy we
    gawun-garpyzy sol eli bilen alardy. Bes, hurmany gawun-garpyz bilen
    bile iýerdi we gawun-garpyz söýýän iýmişleridi. (Ýagny, çep elindäki
    gawun-garpyzy, sag elindäki hurmanyň üstüne goýup, sag eli bilen iýer eken)
    Hadys: البِطِّیْخُ قَبْلَ الطَّعَامِ یَغْسِلُ البَطْنَ غَسْلاً و یَذْھَبُ بِالدَّاءِ أصْلاً
    Terjime: Nahardan öň gawun-garpyz iýmeklik garny gowy ýuwar we
    derdiňi-de kökünden aýyrar.
    Hadys:
    فِی البِطِّیْخِ عَشْرُ خِصَالٍ: ھُوَ طَعَامٌ و شَرَابٌ و رَیْحَانٌ و فَاکِھَةٌ و أشْنَانٌ و یَغْسِلُ البَطْنَ و
    یُکْثِرُ مَاءَ الظَّھْرِ و یَزِیْدُ فِی الجِمَاعِ و یَقْطَعُ الأبْرِدَةِ و یُنَقِّی البَشَرَةَ
    Terjime: Gawun-garpyzda on tüýsli ýagdaýlar bardyr:
    1) Şonuň özi nahardyr. Göýä nahar iýen ýaly doýurar;
    2) Şonuň özi içgidir. Göýä suw içen ýaly gandyrar;
    3) Şonuň özi reýhandyr. Göýä reýhan ýaly hoşboý ysy bardyr;
    4) Şonuň özi gowy iýr-iýmişdir;
    5) Şonuň özi çogandyr. Göýä çogan ýaly şony eliňe süýkeseň,
    eliňden kir-kimirleri aýyrar;
    6) Aşgazany ýuwýandyr;
    7) Arka suwuny (adamyň tohumyny) artdyrýandyr;
    8) Jymagy (erkeklik kuwwatyny) köpeltýändir;
    9) Endamyňdan burudetni (sowuklygy) aýyrýandyr;
    10) Hammama girip, endamyňa süýkeseň, endamyň kirini aýyrar.
    Hadys: یَا عَلِیُّ تَفَکَّھُوا بِالبِطِّیْخِ
    Terjime: Eý, Aly! Siz gawun-garpyzy ir-iýmişleriň ornunda tutup iýiň.
    Hadys: اکَنَ یَأ کلُُ القُثَّاءَ بِالرُّطَبِ
    Terjime: Pygamber aleýhissalam hurmany hyýar bilen iýerdi.
    Hadys: لکُوُْا السَّفَرْجَلَ فَإنَّھُ یَجْلِیْ عَنِ الفُؤَادِ و یُذْھِبُ بِطِحَاءِ الصَّدْرِ
    Terjime: Siz behi iýiň. Bes, dogrusy, behi iýmeklik ýüregi
    ýagtylandyrar we kükrekdäki agyryny-ynjyny aýyrar.
    Hadys: لکُوُْا السَّفَرْجَلَ عَلَى الرِّیْقِ فَإنَّھُ یُذْھِبُ وَغَرَ الصَّدْرِ
    Terjime: Siz behini aç öde iýiň. Bes, dogrusy, behini aç öde iýmeklik
    gursagyň gyzgynlygyny gidirer.
  • 32 –
  • 33 –
    Hadys: لکُوُا السَّفَرْجَلَ فَإنَّھُ یُجِمُّ الفُؤَادَ و یُشَجِّعُ القَلْبَ و یُحَسِّنُ الوَلَدَ
    Terjime: Siz behini iýiň. Bes, dogrusy behini iýmeklik ýüregi
    rahatlandyrar, kalba kuwwat berer we nesiliňizi gowular (arassalar).
    Hadys: أتَانِیْ جِبْرِیْلُ عَلَیْھِ السَّلامُ بِسَفَرْجَلَةٍ مِنَ الجَنَّةِ فَأ لْکَتُھَا لَیْلَةَ أسْرِیَ بِیْ
    Terjime: Jebraýyl aleýhissalam maňa jennetden bir behi getirip berdi.
    Men şol behini asmanlara seýr etdirilen gijede iýdim.
    Talha atly sahaba aýdypdyr:
    Arapçasy:
    قَالَ طَلْحَة: دَخَلْتُ عَلَى النَّبِیِّ صَلَّى للهُ عَلَیْھِ و سَلَّمَ و بِیَدِیْ سَفَرْجَلَةٌ فَقَالَ: دُوْنَکَھَا یَ ا
    طَلْحَةُ فَإنَّھَا تُجِمُّ الفُؤَادَ
    Terjimesi: Men elimde bir behi miwesi bardy. Şol ýagdaýda Hezreti
    Resul Ekrem salla Allahutagala aleýhi wesellemiň üstüne girdim. Bes,
    şonda Pygamber aleýhissalam maňa “Eý, Talha! Şol behini al. Bes,
    dogrusy, şol behini iýmeklik ýürege giňlik getirer, wagtyňy hoşlar”
    diýdi.
    Hadys: لکُوُْا الرُّمَّانَ بِشَحْمِھِ فَإنَّھُ دِبَاغُ المِعْدَةِ
    Terjime: Siz nary gabygynyň içindäki bardalary bilen bile iýiň. Bes,
    dogrusy, naryň gabygynyň içindäki bardalary bilen iýmeklik aşgazana
    eý bermekdir (aşgazanyň içindäkileri eýläp, siňdirmekdir). Naryň
    bardasy aşgazanyň eýidir.
    Hadys: مَنْ أ کَلَ مِنَ الفَاکِھَةِ وِتْراً لَمْ یَضُرُّهُ
    Terjime: Haýsy bir adam miweleri iýende şolary bir birden iýse, şol
    iýen miwesi oňa zyýan bermez.
    Hijri-kamary senesiniň 1066-njy ýylynda dünýäden geçen
    Hezreti al-Fafyh şeýh al-meşaýyh Aly bin Muhammet al-Ujhuwry
    Rahmetullahy aleýh bahry-rajuz kanuny bilen şygyr ýazyp, tagamdam
    öň iýmeli iýmişleri şu beýte sygdyryp aýdypdyr: Arapçasy:
    قَدِّمْ عَلَی الطَّعَامِ تُوتاً خَوْحَا
    وَ مِشْمِشاً و التِّیْنَ و البِطِّیْخَا
    و بَعْدَهُ إجَاصُ کُمَّثْرَیٰ عِنَبْ
    کَذاکَ رُمَّانٌ و مِثْلُھُ الرُّطَبْ
    و مَعَھُ الخِیَارُ و الجُمَّیزُ
    قِثَّا وُ تُفَّاحٌ کَذَاکَ ا للَّوْزُ
    Tagamdan öň tudana, şetdaly al, Nowça erik, injir, gawun-garpyz ýol,
    Indikisi gülaby, armyt, üzümdir, Nar hem hurma soňra düzüm-düzümdir
    Hurma goşlan hyýar, täk injiriň özüni, Kabak, alma hem-de badam hozuny.
    Terjimesi: Sen nahardan öň tudana, şetdaly, çig erik, injir, gawungarpyz,
    gülaby, armyt, üzüm, nar, hurma, hurma bilen goşulan hyýar,
    şam injirini, kabak kädisi (kabaçki), alma we badam hozuny iýgin.
  • 34 –
    Hadys: عَلَیْکُمْ بِالأُتْرُجِّ فَإنَّھُ یَشُدُّ الفُؤَادَ و یَزِیْدُ فِی الدِّمَاغِ
    Terjime: Sizi özüňize turunç (bergamot, gök turşy limon ýaly sitrus
    miwesi) iýmekligi lazym tutuň, bes, dogrusy, turunç iýmeklik ýüregi
    kuwwatlandyrar we akyly köpelder.
    Hezreti Aly Razyallahu anh aýdypdyr: Arapçasy:
    لکُوُا الرُّمَّانَ بِشَحْمِھِ فَإنَّھُ دِبَاغٌ لِلْمِعْدَةِ و حَیَاةٌ لِلْقَلْبِ و یَذْھَبُ بِوَسْوَاسِ الشَّیْطَانِ و فِ یلِّ ک حَبَّةٍ مِنَ الرُّمَّانِ إذَا اسْتَقَرَّتْ فِیْ المَعْدَةِ إنَارَةٌ لِلْنَّفْسِ و تَدْفَعُ وَسَاوِسَ الشیْطَانِ أرْبَعِیْنَ لَیْلَةً
    Terjimesi: Siz nar iýiň gabygynyň içindäki bardalary bilen, çünki nary
    içindäki bardasy bilen iýmeklik aşgazan üçin eý bermekdir we ýüregiň
    üçin-de dirilikdir hem-de şeýtanyň waswasyny gidirýändir. Naryň her
    bir dänesi aşgazana baryp jaýlaşanda, ynsanyň nebsi üçin ýagtylykdyr
    we şol däneler şeýtanyň waswaslaryny kyrk günläp ynsandan dep
    edýändir (ýok edip aýyrýandyr).
    Hadys: خَیْرُ فَاکِھَتِکُمْ العِنَبُ
    Terjime: Siziň miweleriňiziň iň gowusy üzümdir.
    Hadys: لکُوُْا العِنَبَ حَبَّةً حَبَّةً فَإنَّھُ أھْنَأ أومْ رَأُ
    Terjime: Siz üzümi bir-birden iýiň. Bes, dogrusy bir-birden iýmeklik
    siňdirijidir. Iýen zadyňy gowy siňdirýändir.
    Hadys: اکَنَ یَأکُلُ العِنَبَ خَرْطاً
    Terjime: Pygamber aleýhissalam üzümi hoşasyndan aýryp, ýekeýekeden
    iýerdi.
    Hadys: إنَّ أوَّلَ شَیءٍ أ لکََھُ آدَمُ حِیْنَ أُھْبِطَ إلَ ی الأْرضِ الکُمَّثْرَیٰ
    Terjime: Dogrusy Hezreti Adam aleýhissalamyň ýer ýüzüne
    inderilende ilki iýen miwesi armytdyr.
  1. Mergup bolan emler (halanylýan dermanlar)
    Hezreti Rasuly Ekrem salli Allahutagala wessellem şu dermanlary
    öwüpdir:
    Hadys: مَاءُ زَمْزَمَ شِفَاءٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ
    Terjime: Zemzem guýusynyň suwy barça dertleriň dermanydyr.
    Hadys:
    ُ و إنْ شَرِبْتَھُ مُسْتَعِیْذاً أعَاذَکَ / مَاءُ زَمْزَمَ لِمَا شُرِبَ لَھُ فَإنْ شَرِبْتَھُ تَسْتَشْفِیْ بِھِ شَفَاکَ ا َّ
    ُ و ھِیَ ھَزْمَةُ / ُ و إنْ شَرِبْتَھُ لِتَقْطَعَ ظَمَأکَ قَطَعَھُ للهُ و إنْ شَرِبْتَھُ لِشَبْعِکَ أشْبَعَکَ ا َّ / ا َّ
    جِبْرِیْلَ و سُقْیا إسْمَاعِیْلَ
  • 35 –
    Terjime: Zemezemiň suwy näme niýet bilen içseň şol bolar. Bes, sen
    eger derdiňden gutulmek niýet bilen içseň Allatagala şol zemzem
    suwuny derdiňe derman aýlandyrar. Eger sen şol zemzem suwuny
    Allatagala sygynmak niýeti bilen içseň, Allatagalanyň özüniň
    penasynda bolarsyň. Eger sen şol zemzem suwuny suwsuzlygyňy
    kesmek üçin içseň, Allatagala suwsuzlygyňy kesip, seni gandyrar. Eger
    sen şol zemzem suwuny doýmak niýet bilen içseň. Allatagala seni
    doýurar. Şol zemzem suwy Hezreti Jebraýylyň ökjesi bilen depip,
    ýerden çykaran çeşmesidir. Hezreti Ysmaýyl aleýhissalamyň-da suw
    paýydyr.
    Hadys:
    مَاءُ زَمْزَمَ لِمَا شُرِبَ لَھُ مَنْ شَرِبَھُ لِمَرَضٍ شَفَاهُ للهُ أو لِجُوْعٍ أشْبَعَھُ للهُ أو لِحَاجَةٍ قَضَاھَا للهُ
    Terjime: Zemzem suwy näme niýet bilen içseň, şol bolar. Haýsy bir
    adam şony keseli üçin içse, Allatagala ony sagaldar ýa-da ajykmaklygy
    üçin içse, Allatagala şony doýurar ýa-da bir hajaty üçin içse, Allatagala
    onuň hajatyny bitirer.
    Hadys: مَاءُ زَمْزَمَ لِمَا شِفَاءٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ
    Terjime: Zemzem suwy barça dertler üçin dermandyr.
    Hadys: عَلَیْکَ بِالمِلْحِ فَإنَّھُ شِفَاءٌ
    Terjime: Sen özüňe duz iýmekligi lazym tut we ýanyňdan aýyrma.
    Dogrusy, şol duzda dertler üçin şypa bardyr we barça keselleriň
    dermanydyr.
    Hadys:
    یَا عَلِی ابْدَأ بِ امِللْحِ و اخْتِمْ بِھِ فَإنَّ المِلْحَ شِفَاءٌ مِنْ سَبْعِیْنَ دَاءً مِنْھَا الجُنُوْنُ و الجُذَامُ و
    البَرَصُ و وَجْعُ البَطْنِ و وَجْعُ الأْ ضرَاسِ
    Terjime: Eý, Aly! Sen tagamy iň öňünçä duz bilen başla, iň soňundanda
    duz bilen bilen gutar. Dogrusy, magdandan alnan duz 70 dert üçin
    şypa bolar. Däliremeklik, jüzam (heýwere) keseli, ala keseli, garyn
    agyrysy we diş agyrysy keselleri-de şol 70 derdiň içindedir.
    Hadys: عَلَیْکُمْ بِالحَبَّةِ السَّوْدَاءِ فَإنَّھَا شِفَاءٌ مِنْ کُلِّ شَیءٍ إلَّا السَّامَ
    Terjime: Siz gara däne (gara noýba ýa-da gara kimr (tmin)) iýmekligi
    özüňize lazym tutuň. Dogrysy gara däne barça dertlere derman
    bolýandyr, diňe ajala derman bolup bilmez.
  • 36 –
    Hadys: عَلَیْکُمْ بِالثَّفَاءِ فَإنَّ للهَ جَعَلَ فِیْھِ شِفَاءً مِنْ کُلِّ دَاءٍ
    Terjime: Siz özüňize üzärligiň dänesini iýmekligi lazym tutuň. Bes,
    dogrusy Taňry tebärek we tagala üzärligiň dänesini barça dertlere em
    etdi.
    Hadys: عَلَیْکُمْ بِ اھْلِ لإیْلَجِ الأسْوَدِ فَاشْرَبُوْهُ فَإنَّھُ مِنْ شَجَرِ الجَنَّةِ طَعْمُھُ مُرٌّ و ھُوَ شِفَاءٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ
    Terjime: Siz özüňize gara ähliýliçni ulanmaklygy lazym tutuň. Bes ony
    içiň. Dogrusy bu jennetiň ösümliklerindendir, tagamy ajydyr we ol
    barça dertleriň dermanydyr.
    Kuranyň aýaty: فِیْھِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ
    Terjime: Bal içmeklik adamlaryň dertleri üçin dermandyr.
    Hadys: عَلَیْکُمْ بِالشِّفَائَیْنِ العَسَلِ و القُرْآنِ
    Terjimesi: Siz özleriňize derman bolan iki zady lazym tutuň (özüňize
    wajyp ediň): Biri bal içmek, beýleki biri-de Kuran okamak.
    Hadys: لکُوُا الثُّوْمَ وتَدَاوَوْا بِھِ فَإنَّ فِیْھِ شِفَاءً مِنْ سَبْعِیْنَ دَاءً
    Terjime: Siz sarymsak iýiň we şonuň bilen dertleriňize em ediň. Bes,
    dogrusy şol sarymsak-da 70 derde derman bardyr.
    Hadys: العَسَلُ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ
    Terjime: Bal içmeklik adamlaryň dertlerine dermandyr.
    Hadys: العَسَلُ شِفَاءٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ
    Terjime: Bal hemme kesellere dermandyr.
    Hadys: مَنْ لَعِقَ العَسَلَ ثَلَاثَ غَدَوَاتٍ کُلَّ شَھْرٍ لَمْ یُصِبْھُ عَظِیْمُ البَلَاءِ
    Terjime: Haýsy bir adam her aýda üç gün aç öde bal ýalasa, oňa ullakan
    dert ýokaşmaz.
    Hadys: ُ دَاءً إلَّا أنْزَلَ لَھُ دَوَاءً ذَکَرَ ألْبَانَ البَقَرِ فَأمَرَ بِھَا و قَالَ إنَّھَا دَوَاءٌ مِنْ کلُِّ دَاءٍ q مَا أنْزَلَ ا َّ
    Terjime: Alla tebärek we tagala hiç derdi asmandan ýere indermedi,
    meger inderse-de onuň dermanyny hem inderdi. Pygamber
    aleýhissalam sygyryň gatygyny zikr etdi (ýatlatdy) we şonuň bilen
    buýrup “gatyk barça derdiň dermanydyr” diýdi.
  1. Tagam iýmekligiň keýfiýeti (edepleri)
    Tagam iýmeli bolsa ozaly bilen eliňi ýuwmaly.
    Hadys: الوُضُوْءُ قَبْلَ الطَّعَامِ و بَعْدَ الطَّعَامِ بَرَکَةٌ
    Terjime: Tagam iýmekligiň başynda we ahyrynda iki eliňi ýuwmaklyk
    (wuzu almaklyk) bereketdir.
    Şu hadysy şerifde “wuzu” diýmekden maksat, iki eliňi goşaryň bilen üç
    gezek ýuwmakdyr.
  • 37 –
    Hezreti Allama Hudaýguly Wepaýynyň hijri-kamary senesiniň 869-njy
    ýylynda bahry-remel kanuny bilen ýazan “Rownak ul-Yslam” atly
    kitabynyň 857-nji şygrynda şu hilli aýdypdyr:
    Sünnet oldur bu tagam içre biliň,
    Owwalynda, ahyrynda el ýuwuň.
    Tagamyň owwalynda iki eliňi ýuwup bolanyňdan soňra, elleriňi
    süpürgiç ýa-da elýaglyk bilen süpürmeli däl. Tagamyň öňünden el
    ýuwdurylanda ilki bilen ýaşykiçileriň ellerini ýuwdurmaly, ondan
    soňra ýaşulylaryň ellerini ýuwdurmaly. Ondan soňra ýere ýazylan
    düşegiň üstünden saçak ýazmaly. Ondan soňra saçagyň üstünde iýipiçmekligi
    halal bolan zatlardan isläniňi goýmaly.
    Hadys: طَلَبُ الحَلالِ فَرِیْضَةٌ عَلَیٰ کُلِّ مُسْلِمٍ
    Terjime: Halal bolanlary islemeklik barça musulmanlaryň boýnuna
    parz bolan buýrukdyr.
    Hadys:
    مَنْ أ کَلَ الحَلَالَ أرْبَعِیْنَ یَوْماً نَوَّرَ للهُ قَلْبَھُ أو جرَیٰ یَنَابِیْعَ الحِکْمَةِ مِنْ قَلْبِھِ عَلَی لِسَانِھِ و
    زَھَّدَهُ فِیْ الدُّنْیَا
    Terjime: Haýsy bir adam 40 gün halal lukma iýse, Allatagala şonuň
    kalbyny nurlandyrar we ylmyň çeşmelerini şonuň kalbyndan diline
    tarap akdyrar we ony dünýä zaahydlarynyň jümlesinden (takwa
    adamlardan) aýlandyrar.
    Saçagyň üstünde her hilli halal zatlary goýmazdan ozal, asyl (tebigy)
    magdandan alnan duzy goýmaly. Pygamber aleýhissalamyň
    höweslendiren duzy şol magdanyň duzydyr. Özüne ýod goşulan duz
    däldir. Özüne ýod goşulan duzlaryň köp zatlara zyýany bardyr. Çünki
    al-fakyh Aly bin Ahmed ul-Gowry Rahmetullahy aleýh özüniň “Kunuz
    al-ibäd fiý şerhul-owrad” atly kitabynda aýdypdyr:
    Arapçasy: أنْ یُبْدَأ بِالمِلْحِ و یُخْتَمَ بِھِ
    Terjimesi: Tagamy oňünçä duz bilen başlamaly iň soňunda-da duz
    bilen tamam etmeli.
    Hijri-kamary senesiniň 931-nji ýylynda dünýäden geçen al-fakyh
    Ýakup bin Seýýed Aly Rahmetullahy aleýh özüniň “Şergat ul-Yslam”
    atly kitabynda aýdypdyr:
    Arapçasy: یُبْدَأ بِالمِلْحِ فَإنَّ فِیْھِ شِفَاءً مِنَ امْلأرَاضِ
    Terjimesi: Tagamlar duz bilen başlanar, Bes, dogrusy duzda köp
    kesellerden gutulmaklyk bardyr.
  • 38 –
    Hijri-kamary senesiniň 373-nji ýylynda dünýäden geçen al-Fakyh
    Abul-Leýs Nasr bin Muhammet as-Samarkandy Rahmetullahy aleýh
    özüniň “Bostan ul-Arifeýn” kitabynda aýdypdyr:
    Arapçasy:
    و یُسْتَحَبُّ أنْ یُبْدَأ الطَّعَامُ بِالمِلْحِ و یُخْتَمَ بِھِ لِأنَّ ذلِکَ مِنَ السُّنَّةِ و یُقَالُ فِیْھِ شِفَاءٌ مِنْ سَبْعِیْنَ دَاءً
    Terjimesi: Tagamy duz bilen başlap, duz bilen soňlamak mustahyp
    görüldi. Çünki tagamy duz bilen başlap, duz bilen soňlamagyň
    sünnetden bolanlygy sebäpli. Şu duzda 70 derde derman bolmaklyk
    bardyr diýip aýdylýar.
    Onuň üçin bizleriň kyragat ussadymyz şeýh ul-Kurra al-Häj
    Annamuhammet al-Karyý ut-takyý ul-weli Rahmetullahy aleýh ulmydam
    bir gutujygy duzdan dolduryp ýanyndan aýyrmazdy. Her wagt
    tagam iýilende şol duzdan tagamyň öňünden we soňundan bir çümmük
    dadyp, sünnetini bitirerdi we adamlara hödürläp, olaryň-da sünnetlerini
    bitirderdi.
    Hijri-kamary senesiniň 632-nji ýylynda dünýäden geçen al-Ymam
    Şahab ed-Din Omar bin Muhammet es-Suhrawerdi Rahmetullahy
    aleýh özüniň “Awaryf ul-Maaryf” atly kitabynda aýdypdyr:
    Arapçasy: فَمِنْ ذَلِ أنْک یُبْتَدَئَ بِالمِلْحِ و یُخْتَمَ بِھِ
    Terjimesi: Bes, şol iýmekligiň edeplerindendir tagamy öňünçä duz
    bilen başlamaklyk we soňundan duz dadyp tamam etmeklik.
    Arapçasy:
    وَ رُوِیَ عَنْ رَسُوْلِ للهِ صَلَّی للهُ عَلَیْھِ و سَلَّمَ قَالَ لِعَلِیٍّ رَضِیَ للهُ عَنْھُ یَا عَلِیُّ ابْدَأ طَعَامَکَ بِالمِلْحِ
    و اختِمْ بِالمِلْحِ فَإنَّ المِلْحَ شِفَاءٌ مِنْ سَبْعِیْنَ دَاءً مِنْھَا الجُنُوْنُ و الجُذَامُ و البَرَصُ و وَجَعُ الأضْرَاسِ
    Terjimesi: Hezreti Resul Ekrem salli Allahu aleýhi wesellemden
    rowaýat edildi. Ol Hezreti Aly Razyallahu anh-a aýdypdyr “Aly, sen
    tagamy duz bilen başla we duz bilen tamam et. Bes, magdanyň duzu 70
    dert üçin dermandyr. Şol ýetmiş dertlerdendir däliremek, jyzam
    (heýwere) keseli, ala bolmak (pis açmak), garyn agyry we diş agyry
    keselleri-de” diýipdir.
    Arapçasy:
    و رَوَتْ عَائِشَةُ رَضِیَ للهُ عَنْھَا لَدَغَ رَسُوْلَ للهِ صَلَّی للهُ عَلَیْھِ و سَلَّمَ فِیْ إبْھَامِھِ مِنْ رِجْلِھِ
    الیُسْرَیٰ لَدْغَةً فَقَالَ :عَ لَیَّ بِذَلِکَ ابْیلَأضِ الَّذِیْ یَکُوْنُ فِیْ العَجِیْن فَجِئْنَا بِمِلْحٍ فَوَضَعَھُ فِیْ کَفِّھِ
    ثُمَّ لَعِقَ مِنْھُ ثَلَاثَ لَعِقَاتٍ ثُمَّ وَضَعَ بَقِیَّتَھُ عَلَی اللَدْغَةِ فَسَکَنَت عَنْھُ
    Terjimesi: Hezreti enemiz Aýşa Razyallahu anha rowaýat edip
    aýdypdyr: “Hezreti Resul Ekrem salli Allahu aleýhi wesellemiň çep
    aýagynyň başam barmagyndan iýçan çakdy. Şonda Pygamber
  • 39 –
    aleýhissalam “Maňa hamyra goşulýan şol ak duzdan getiriň” diýdi.
    Bizem ony getirdik. Pygamber aleýhissalam ony aýagyna goýdy,
    ondan soňra şol duzdan 3 gezek ýalady. Ondan soňra galanyny şol
    iýýan çakan ýerine goýdy. Ondan soňra Pygamber aleýhissalamdan
    zäher awusy aýryldy.
    Ynha Ymam Sohrawerdiniň sözleri şu ýerde tamam boldy. Bu
    Ymamyň aýdan geplerinden we getiren delillerinden belli boldy,
    magdandan alnan (tebygy) duz köp dertler üçin dermandyr.
    Duzy öz gabyndan alnanda iki barmagyň bilen almaly, ýagny,
    başam barmagyň we süýem barmagyň bilen çümmükläp almaly. Duz
    gaby çöregiň üstünde goýmak mekruhdyr. Belki duz gaby özbaşyna
    aýra goýmaly. Tagam iýlende we içgiler içilende elmydama sag eliň
    bilen iýip-içmeli.
    Hadys:
    لِیَأ کلُْ أحَدُکُمْ بِیَمِیْنِھِ و لیَشْرَبْ بِیَمِیْنِھِ و لیَأخُذْ بِیَمِیْنِھِ و لیُعْطِ بِیَمِیْنِھِ فَإنَّ الشَّیْطَانَ یَأ کلُُ بِشِمَالِھِ
    یَشْرَبُ بِشِمَالِھِ و یَأخُذُ بِشِمَالِھِ و یُعْطِیْ بِشِمَالِھِ
    Terjime: Siziň biriňiz tagam iýeňizde, sag eliňiz bilen iýiň, içeňizde-de
    sag eliňiz bilen içiň. Bereňizde-de sag el bilen alyň, alaňyzda-da sag el
    bilen beriň. Bes, dogrusy, şeýtan çep eli bilen iýýär, çep eli bilen içýär,
    çep eli bilen alýar we çep eli bilen berýär.
    Tagamy el bilen iýmeklik sünnet bolşy ýaly, tagamy üýşüp bir
    tabakdan iýmeklik-de sünnetdir.
    Hadys: أحَبُّ الطَّعَامِ إلَى للهِ مَا کَثُرَتْ عَلَیْھ ایْدِلأیْ
    Terjime: Allatagalanyň ýanynda tagamlaryň iň gowusy özüne köp eller
    sokulan gabyň tagamydyr.
    Hadys: اجْتَمِعُوْا عَلَى طَعَامِکُمْ یُبَارِکُ للهُ لَکُمْ فِیْھِ
    Terjime: Siz tagamlaryňyzy üýşüp iýiň. Tagamlaryňyzy üýşüp
    iýeňizde Allatagala siziň bereketleriňizi artdyrar.
    Hadys: لکُوُا جَمِیْعًا و لاتَفَرَّقُوْا فَإنَّ البَرَکَةَ مَعَ الجَمَاعَةِ
    Terjime: Baryňyz birleşip üýşen ýagdaýyňyzda iýiň, pytraň halda
    bolmaň. Bes, dogrusy bereket nahary üýşüp iýmekdedir.
    Hadys:
    لکُوُا جَمِیْعاً و لاتَفَرَّقُوا فَإنَّ طَعَامَ الوَاحِدِ یَکْفِی الإثْنَیْنَ و طَعَامَ الإثْنَیْنِ یَکْفِی الثَّلَاثَةَ وا لأرْبَعَة
    لکُوُا جَمِیْعاً و لاتَفَرَّقُوا فَإنَّ البَرَکَةَ فِی الجَمَاعَةِ
    Terjime: Siz tagamy baryňyz birleşen ýagdaýyňyzda iýiň. Siz biribiriňizden
    aýrylyşmaň. Bes, dogrusy, bir adamyň nahary iki adama
    ýetýändir, iki adamyň nahary-da üç-dört adama ýetýändir. Siz tagamy
  • 40 –
    üýşen ýagdaýyňyzda iýiň biri-biriňizden judalaşmaň (aýrylyşmaň).
    Bes, dogrusy, Allatagalanyň bereketi üýşmeleňde bolýandyr.
    Hadys:
    اکَنَ لِلنَّبِىِّ صَلَّى للهُ عَلَ ی ھو سَلَّمَ قَصْعَةٌ یُقَالُ لَھَا الغَرَّاءُ یَحْمِلُھَا أرْبَعَةُ رِجَالٍ فَلَمَّا أضْحَوْا و
    سَجَدُوا الضُّحَىٰ أُتِىَ بِتِلک القَصْعَةِ و فِیْھَا الثَّرِیْدُ فَالْتَفُّوا عَلَیْھَا
    Terjime: Hezreti Resul Ekrem salli Allahutagala aleýhi wesellemiň bir
    (uly) çanagy (okarasy) bardy adyna “garra’a” diýerdiler. Şol çanagy 4
    adam bolup götererdiler. Irden guşluk wagtynda sahabalar guşluk
    namazlaryny okandan soňra şol çanagy getirerdiler we ol çanakda
    çorba bolardy. Pygamber aleýhissalam we sahabalar bary egrelep (şol
    çanagyň daşyna üýşup), şol çorbany iýerdiler.
    Ynha, şu hadysy şerifden belli boldy, nahary üýşüp iýmekligiň
    sünnetdigi.
    Hadys:
    : إنَّا نَأ کلُُ و لانَشْبَعُ قَالَ: لَعَلَّکُمْ تَفْتَرِقُوْنَ عَلَی طَعَامِکُمْ اجْتَمِعُوا و اذْکُرُوا / قِیْلَ یَا رَسُوْلَ ا َِّ
    عَلَیْھِ یُبَارِکْ لَکُمْ فِیْھِ / اسْمَ ا َِّ
    Terjime: Pygamber aleýhissalama “Ýa, Resulalla! Dogrusy biz iýýäris,
    weli hiç doýmaýarys” diýip aýdypdyrlar. Şonda Pygamber
    aleýhissalam olara şeýle diýipdir: “Siz tagam iýeniňizide pytraň
    ýagdaýda bolýansyňyz. Pytraň bolmaň, belki tagamlaryňyzy üýşen
    ýagdaýyňyzda “Bismillä aýdyp” iýiň. Şonda Allahu tebärek we tagala
    siziň tagamlaryňyzy bereketlendirer, köpelder. Tagamy üýşüp
    iýmekden muhabbet (sylag-hormat) döreýär, birek-birege ülpet
    (ýakynlyk) hasyl bolýar, kineler aýrylýar, ýürekler ýumşaýar, indiki
    nesiller üçin-de ullakan ülgi (gowy nusga) bolýar.
    Altmyş ýyl mundan ozal gündogar ilinde ýaşaýan halklardan galamy
    ýiti bir alym Türkmen sähra gelip, türkmenleriň edeplerini, däp
    dessurlaryny gowy görüp: “Biziň illerde ýitip giden 3(üç) sünneti
    türkmen doganlarymyzda tapdym” diýip minnetdarlyk bildirip,
    “Birinjisi, naharyň öňünden we yzyndan el ýuwdurýarlar. Ikinjisi,
    nahary elleri bilen iýýärler, çemçe bilen iýmeýärler. Üçünjisi, her tabak
    ba’yna 4-5 adam bolup üýşüp iýýärler” diýipdir.
    Gynansak-da bu sünnetler biziň illerimizde-de terk edildi.
    Hadys: شَرُّ النَّاسِ مَنْ أ کَلَ وَحْدَهُ
    Terjime: Adamlaryň iň erbedi naharyny özbaşyna ýeke iýýänleridir,
    ýagny ýeke iýmekligi adat edenlerdir.
  • 41 –
    Ýeke iýmekligiň erbet bolşy ýaly, nahara at dakyp, aýyp etmeklik-de
    erbetlikdir.
    Hadys: مَا عَابَ النَّبِیُّ صَلَّى للهُ عَلَیْھِ و سَلَّمَ طَعَاماً قَطُّ إنْ اشْتَھَاهُ أ لَکَھُ و إنْ کَرِھَھُ تَرَکَھُ
    Terjime: Resuly Ekrem salli Allahu alýhi wesellem nahara hergiz at
    dakmazdy. Eger halasa (işdäsi alsa) iýerdi, halamasa iýmezdi.
    Nahar iýmeli bolaňyzda iň öňünçä “Bismillähi Rahman Rahym”
    diýmeli.
    Hadys:
    إذَا أ کَلَ أحَدُکُمْ طَعَامًا فَلْیَقُلْ بِسْمِ للهِ فِیْ أوَّلِھِ فَإنْ نَسِیَ فِیْ أوَّلِھِ فَلْیَقُلْ بِسْمِ للهِ فِیْ آخِرِهِ و
    مَنْ قَالَ عِنْدَ کلُِّ لُقْمَةٍ بِسْمِ للهِ لا یُحَاسَبُ یَوْمَ القِیَامَةِ فِیْ أکْلِھَا
    Terjime: Haýsy biriňiz nahar iýseňiz, naharyň öňünden “Bismilläni”
    aýdyň. Eger, biriňiz nahardan ozal “Bismilläni” aýtmagy unutsa, ol
    nahardan soňra “Bismilläni” aýtsyn we haýsy bir adam her lukmany
    agzyna salanda “Bismilläni” aýtsa, kyýamat gününde onuň
    iýenlerinden hasap soralmaýaz.
    “Bismillä” aýdanyňdan soňra, nahary sag eliň bilen iýmeli. Çünki
    sünnet sag el bilen iýmekdir.
    Harun ar-Raşit patyşaga dürli tagamlar getiripdirler. Onuň ýanynda
    Hezreti Abu Ýusup Rahmatulla aleýh hem bar eken. Harun ar-Raşit
    patyşanyň piliň dişinden bejerilen mahsus galam çemçesi bar eken.
    Nahary şonuň bilen eýermiş. Patyşa “Şol galam çemçäni getiriň”
    diýipdir. Çemçäni getriripdirler. Şonda Hezreti Abu Ýusup
    Rahmatulla: “Seniň jiddiň (garry ataň) Ibn Abbas Razyallahu anhuma
    “we lakad kerremnä beni Adama” diýen aýaty şu hili tefsir edipdir
    aýdypdyr” diýýär:
    Arapçasy: وَ لَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِیْ آدَمَ ا. ی جَعَلْنَا لَھُمْ أصَابِعَ یَأ لکُوُْنَ بِھَا
    Terjimesi: Biz Adam ogullaryny sylagly etdik. Ýagny onuň üçin
    barmaklar berdik, şol barmaklary bilen nahar iýer ýaly”.
    Şonda Harun ar-Raşit çemçesini taşlapdyr we eli bilen nahar iýipdir.
    Nahara el urup başlamakda iň öňünden ulamalar (ylymly ahun,
    mollalar) we ýaşulular alyp başlamaly. Ondan soňra ýaşykiçiler
    almaly.
    Hadys: کَبِّرْ کَبِّرْ
    Terjime: Ulyny ulaltgyn. Ululary hormatla.
  • 42 –
    Hadys: أکْرِمُوا العُلَمَاءَ فَإنَّھُمْ عِنْدَ للهِ بکَرَُاءُ
    Terjime: Siz alym-ulamalary sylaň. Dogrusy şol alymlar Allatagalanyň
    ýanynda derejesi ullakanlardyr.
    Nahary ysgamaly däl.
    Hadys: لا تَشُمُّوا الطَّعَامَ کَمَا تَشُمُّھُ السِّبَاعُ
    Terjime: Siz nahary ysgamaň, göýä bir ýyrtyjy haýwanlaryň
    ysgaýyşlary ýaly.
    Tagamy gyzgyn iýmeli däl we sowatjak bolup üflemeli däl.
    Hadys: النَّفْخُ فِیْ الطَّعَامِ یُذْھِبُ بِالبَرَ کَةِ
    Terjime: Tagamy üflemeklik tagamyň berekedini gidirer.
    Hadys: لَمْ یَکُنْ رَسُوْلُ للهِ صَلَّى للهُ عَلَیْھِ و سَلَّمَ یَنْفُخُ فِی ال طَّعَامِ و فِلا ی الشَّرَابِ
    Terjime: Hezreti Pygamber Ekrem salli Allahutagala aleýhi wesellem
    iýýän iýmitini we içýän içgisini üflemezdi.
    Hadys: أبْرِدُوا بِالطَّعَامِ فَإنَّ الحَارَّ لا بَرَکَةَ فِیْھِ
    Terjime: Siz naharyňyzy sowadyp iýiň, bes, dogrusy gyzgyn bolan
    naharda bereket ýokdur.
    Nahar düşürilmäkä üstünden iýmeli däl.
    Hadys: لا تَأ لکُوُا الطَّعَامَ مِنْ فَوْقِھِ فَإنَّ البَرَکَةَ تَنْزِلُ مِنْ فَوْقِھِ
    Terjime: Siz tagamy üstünden iýmäň. Dogrusy, bereket şol tagama
    üstünden (ýokarysyndan) inýändir.
    Nahar tabaga guýulanda, şol tabagyň gyrasyndan iýmeli, ortasyndan
    iýmeli däl.
    Hadys: تَنْزِلُ البَرَکَةُ فِیْ وَسَطِ الطَّعَامِ فَکُلُوا مِنْ حَافَتِھِ و لاتَأ لکُوُا مِنْ وَسَطِھِ
    Terjime: Bereket tagamyň ortasyna inýär. Bes, onuň üçin siz naharyň
    gyrasyndan iýiň, ortasyndan uýmäň.
    Saçagyň üstüne elden gaçyp dökülen däneleri çöpläp, yzzat we ehteram
    (sylag-hormat) bilen alyp iýmeli.
    Hadys:
    مَنْ أ کَلَ مَا سَقَطَ مِنَ المَائِدَةِ لَمْ یَزَلْ فِیْ سَعَةٍ مِنَ الرِّزْقِ و یُرْفَعُ الحُمُقُ عَنْھُ و عَنْ وَلَدِه و
    وَلَدِ وَلَدِهِ
    Terjime: Haýsy bir adam saçagyň üstüne gaçyp dökülen tagamy alyp
    iýse, elmydama onuň yrsgaly artyk bolar. Ol adamyň özünden, ogulgyzlaryndan
    we agtyklaryndan akmaklyk (samsyklyk) aýrylar.
  • 43 –
    Hadys: کُلُوا مِمَّا یَسْقُطُ مِنَ المَائِدَةِ فَإنَّ ذَلِکَ مُھُوْرُ حُوْرِ العَیْنِ
    Terjime: Siz tagamyň saçaga gaçanlaryny iýiň. Bes, dogrusy, şolary
    iýmeklik ahyret aýallarynyň mehridir (ahyretde özüňe hyzmat etdirmek
    üçin almak isleýän hüýr zenanlaryň üçin öňünden geçirilen galyň
    ýalydyr).
    Eger iýýän tagamyňyzdan bir lukma senden ýere gaçsa, şonu-da alyp
    iýmeli.
    Hadys: إذَا أ کَلَ أحَدُ مْک طَعَاماً فَسَقَطَتْ لُقْمَتُھُ فَلْیُمِطْ مَا رَابَھ مِنْھَا ثُمَّ لْیُطْعِمْھَ او لا یَدَعْھَا لِلشَّیْطَانِ
    Terjimesi: Her wagt siziň biriňiz tagam iýseňiz, şol iýýän lukmaňyzdan
    ýere gaçaýsa, bes, şondan “hapa boldy” diýip şeke düşen ýeri bar
    bolsa, şol ýerini aýyrsyn, soňra bolsa şol lukmany iýsin, ony şeýtan
    üçin goýmasyn.
    Tagam iýmekde edep – her kim öz öňünden iýmeli, başgalaryň
    öňünden iýmeli däl.
    Hadys: کُلْ مِمَّا یَلِیْکَ
    Terjime: Sen tagan iýmekde diňe öz öňüňden iý, halkyň öňüne el
    uzatma.
    Jemagatda halkdan öňünçä çekilme. Mümkindir sen çekilýäň diýip,
    ýanyňdakylar-da utanyp çekinsin, özüne nahar gerek bolup duran
    ýagdaýda bolsa-da.
    Hadys: اکَنَ النَّبِیُّ صَلَّی للهُ عَلَیْھِ و سَلَّمَ إذَ أا کَلَ مَعَ قَوْمٍ کَانَ آخِرَھُمْ أکْلاً
    Terjime: Pygamber aleýhissalam salam jemagat bilen nahar iýende,
    iýýänleriň iň ahyrkysy bolardy, çünki halklary utandyrmajak bolup,
    nahary gerekli adamlar utanmany gaýgysyz iýsinler diýip halkyň iň
    soňundan çekilerdi.
    Tagam iýýýäniň iki gözi diňe iýýän tagamynda bolsun, sagyna-soluna
    bakmasyn. Lukmany azajykdan almaly, gowy çeýnäp, ýuwutmaly we
    ýanyňdaky kişiniň lukmasyny gözlemeli däl. Bir kişi agzyndan şänik
    ýa-da süňk çykarsa, ol adam ýüzüni nahardan sowmaly we çep eli bilen
    almaly. Nahar iýmekde sukuwt (dymyp) oturmak mekruhdyr. Çünki ol
    ýagdaý mejusylara (ilähi kitaby bolmadyk kapyrlara) meňzemekdir.
    Her kim her wagt asgyrsa ýa-da üsgürse, ýüzüni nahardan sowsun ýada
    eli bilen agzyny tutsun. Saçagyň başynda tebigaty islemeýän
    (gelişmeýän) gürrüňleri etmeli däldir.
  • 44 –
    Nahary iýip bolandan soňra barmaklary ýalamak sünnetdir.
    Hadys: إذَا أ کَلَ أحَدُکُمْ طَعَاماً فَلا یَمْسَحْ یَدَهُ بِالمَنْدِیْلِ حَتَّى یَلْعَقَ أصَابِعَھُ
    Terjime: Siziň haýsy biriňiz tagam iýseňiz, şol tagam iýýän elini çalgy
    bilen süpürmesin tä barmaklaryny ýalaýança.
    Ýagny, öňünçä barmaklaryny ýalamaly, ondan soňra süpürmeli ýa-da
    ýuwmaly.
    Hadys: إذَا أ کَلَ أحَدُکُمْ طَعَاماً فَلْیَلْعَقْ أصَابِعَھُ فَإنَّھُ لا یَدْرِىْ فِى أىِّ طَعَامِھِ تَکُوْنُ البَرَکَةُ
    Terjime: Her wagtda siziň biriňiz tagam iýseňiz, ol adam barmaklaryny
    ýalasyn. Bes, dogrusy, şol tagam iýýän adam bilmeýär iýen tagamynyň
    haýsy birinde bereket bardygyny.
    Hadys: إنَّ للهَ و مَلَائِکَتَھُ یُصَلُّونَ عَلَی الَّذِیْنَ یَلْعَقُوْنَ أصَابِعَھُمْ
    Terjime: Dogrusy Taňry tebärek we tagalanyň özi rahmet edýär we
    onuň perişdeleri istigfar aýdýarlar tagam iýip bolandan soňra
    barmaklaryny ýalaýan adamlar üçin.
    Nahar iýip bolandan soňra barmaklary ýalamaklyk sünnet bolşy ýaly,
    iýen gabyňy-da ýalamaklyk sünnetdir.
    Hadys: مَنْ أ کَلَ فِیْ قَصْعَةٍ ثُمَّ لَحَسَھَا اسْتَغْفَرَتْ لَھُ القَصْعَةُ
    Terjime: Haýsy bir adam bir gapdan nahar iýse, ondan soňra ony
    ýalasa, şol gap özüni ýalan adam üçin istigfar aýdar, şol ýalan adamyň
    günäsiniň bagyşlanmagyny Allatagaladan dilär.
    Biz Özbegistana eden saparymyzda Daşkendi, Samarkandy we
    Buharany aýlanamyzdan soňra Hywa şäherindäki muzeýlere baryp
    seredip ýörkäk, “Hörezm senetkärleriniň muzeýi” atly bir muzeýe
    bardyk. Şol muzeýde bir tabak gördük. Ol tabak hijri-kamary senesiniň
    1346-njy ýylynda bejerilipdir. Tabagyň gyrasyda bahry-hezej kanuny
    bilen düzülen iki beýt goşgy ýazylpdyr:
    Parsçasy:
    ازان رزوی ک ھ ج نت ر ا بنا کر د ثوا ب ک اس ھ ل یس ان ر ا ج د ا کر د اگر د انی ثو اب ک اس ھ لیسی بجز ک اس ھ دگ ر چ یزی نھ لیسی Ez an ruzi ke jennet ra bena kerd Sawabe kase liýsaan ra joda kerd
    Eger daani sawabe kase lisi Bejoz kase, diger çizi ne lisi
    Terjimesi:
    Taňry jennetini kylganda bina, Tabakçyň sogabyn eýledi jyda.
    Käş, bilsediň sogabyny bu işiň, Tabak ýalamaklyk bolardy pişiň.
  • 45 –
    Ýagny, Taňry tebärek we tagala behiştini bina eden gününde tabak
    ýalamakda bendelerine berjek sogabyny beýleki sogaplardan aýry edip
    goýdy. Eger sen tabak ýalanyň üçin Beýik Taňrynyň berýän
    sogaplaryny bilsediň, diňe tabak ýalardyň, tabakdan başga zady
    ýalamazdyň.
    Hadys: قَالَ أنَسٌ: أمَرَ رَسُوْلُ للهِ صَلَّی للهُ عَلَیْھِ و سَلَّمَ بِإسْلَاتِ القَصْعَةِ
    Terjime: Enes Razyallahu anh aýdypdyr: Hezreti Resul Ekrem sall
    Allahu aleýhi wesellem bize naha iýen gabymyzy ýalamaklygy
    buýurdy.
    Hadys: مَنْ لَعِقَ الصَّحْفَةَ و لَعِقَ أصَابِعَھُ أشْبَعَھُ للهُ فِی الدُّنْیَا و الآخِرَةِ
    Terjime: Haýsy bir adam özüniň nahar iýen tabagyny ýalasa we nahar
    iýen barmaklaryny ýalasa, Taňry tebärek we tagala şol adamy dünýäde
    we ahyretde doýurar.
    Hadys: لا تُرْفَعُ الصَّحْفَةُ حَتَّی تُلْعَقُھَا فَإنَّ فِیْ آخِرِ الطَّعَامِ البَرَکَةَ
    Terjime: Tabagy saçakdan götermeli däl tä şol tabak ýalanýança.
    Dogrusy, bereket tagamyň soňky galan bölekleriniň içindedir.
    Hezreti Ymam Muhammet Gazzaly aýdypdyr:
    Arapçasy: مَنْ لَعِقَ القَصْعَةَ و غَسَلَھَا و شَرِبَ مَاءَھَا کَانَ لَھُ عِتْقُ رَقَبَةٍ
    Terjimesi: Haýsy bir adam naharyň gabyny ýalasa, ondan soňra ol gaby
    ýuwup, suwuny-da içse, göýä bir gul azat eden ýaly sogap gazanar.
    Musulman doganlaryň seniň agzyňdan galan sarkydyňy dadyp,
    haýyrlanar ýaly we şonuň bilen şypa tapar ýaly iýen iýmitleriňden we
    içen içgilriňden bir mukdaryny galdyrmaly.
    Hadys: إذَا شَرِبْتُمْ فَأسْئِرُ وا
    Terjime: Her wagtda bir içgi içeniňizde gabyň düýbünde sarkyt goýuň.
    Barysyny içip boşatmaň.
    Hadys: سُؤرُ المُؤمِنِ شِفَاءٌ
    Terjime: Musulmanyň sarkydy dertlere dermandyr.
    Hadys: الشِّرْبُ مِنْ فَضْلِ المُؤمِنِ شِفَاءٌ
    Terjime: Musulman doganyň artyndysyny içmeklik dertlere emdir.
    Hezreti Şeýh ul-Aaryf eziz ussadymyz al-Haaj Ýarmuhammet ahun
    tagsyr Rahmetallahu aleýh köp gürrüň bererdi. “Musulman sarkydynyň
    şypalygyny aýnal-ýakyn (aç-açan) özüm gördüm” deýerdi. Bir gün bir
    märekese bir suwlaň nahar (gaýnatma çorba) getirildi. Şony içip oturan
    halymda bir süňk bogazymda keserip durdy. Ne aňyryk gitdi, ne-de
  • 46 –
    bärik geldi. Meniň ýanymda oturan adam tabagyndan artdyryp, bir
    mukdaryny içmän goýupdyr. Kalban (ýürekden) Allatagaladan
    temenna etdim (diledim) “Ýa, Rebbim, Hudaýa! Hezreti Resulyň
    gepinde hata (ýalňyşlyk) ýokdur. Ol “Musulman doganyň sarkydy
    şypadyr” diýdi. Men-de şu musulman doganymyň sarkydyny şypa
    niýeti bilen içýärin” diýip, şondan bir owurtladym. Süňk şol aanda (şol
    wagtda dessine) agzymdan gaçdy” diýdi.
    Hasyly kelam (bu gürrüňleriň netijesi) şudur, ki musulmanyň
    sarkydyny iýmekde hem şypa bardyr, hem-de pespällik bardyr.
    Hadys: مِنَ التَّوَاضُعِ أنْ یَشْرَبَ الرَّجُلُ مِنْ سُؤرِ أخِیْھِ
    Terjime: Bir adamyň öz musulman doganynyň sarkydyndan içmekligi
    pespällikdendir.
    Hadys: رَفَعَھُ للهُ / مَنْ تَوَاضَعَ ِِ
    Terjime: Haýsy bir adam towazyg (pespäl) bolup, Allatagala üçin
    peslense, Allatagala-da onuň derejesini beýgelder.
    Her wagt nahar iýlip bolanda, saçagyň üstündäki gap-çanaklary
    götermeli, ondan soňra doga (töwür) etmeli.
    Hadys: ثکَِیْراً / إنَّ النَّبِیَّ صَلَّی للهُ عَلَیْھِ و سَلَّمَ اکَنَ إذَا رُفِعَتْ مَائِدَتُھُ قَالَ اَلحَمْدُ ِِ
    Terjime: Dogrusy, Resuly Ekrem salla Allahu aleýhi wesellem her
    wagt saçak ýygnanyp, ortadan aýrylanda Allatagalaga köp hamdlar
    aýdyp, doga ederdi.
    Hadys: إذَا وُضِعَتْ المَائِدَةُ فَلَا یَقُوْمُ أحَدٌ حَتَّی تُرْفَعَ المَائِدَةُ
    Terjime: Her wagt saçak ýazylgy bolsa, tä saçak ýynalyp göterilýänçä
    hiç bir kişiniň saçagyň başyndan turmaklygy dogry däldir.
    Hadys:
    الَّذِیْ أطْعَمَنَا و سَقَانَ ا و „ اکَنَ رَسُوْلُ للهِ صَلَّی للهُ عَلَیْھِ و سَلَّمَ إذَ اأ کَلَ طَعَامَاً قَالَ: الحَمْدُ ِ
    جَعَلَنَا مُسْلِمِیْنَ
    Terjime: Hezreti Resul Ekrem salli Allahu aleýhi wesellem her wagt
    tagam iýip bolanda şu dogany aýdardy: “Barça öwgüler Allatagala
    üçündir. Ol Allatagaladyr ki bizi nahardan doýuran we içgiden
    gandyran hem-de bizi musulman edip aýlandyran.
    Naharyň bu dogasyny alymlar we ýaşulylar etmeli. Bilip goýuň ki
    oturan adamlar hem “ämin” diýmeli.
  • 47 –
    Hadys: لایَجْتَمِعُ مَلَأٌ فَیَدْعُوْ بَعْضُھُمْ و یُؤَمِّنُ بَعْضُھُمْ إلّا أجَابَھُمْ للهُ
    Terjime: Bir jemagat üýşüp, olardan birnäçeleri doga etseler we
    beýlekileri “ämin” diýseler, Allatagala şolaryň dogalaryny kabul eder.
    Hadys: الدَّاعِیْ و المُؤَمِّنُ شَرِیْکَانِ فِیْ الأجْرِ
    Terjime: Doga edýän bilen doga edýäne “ämin” diýýäne beriljek
    sogapda ikisi ortak (deň) şärikdir. Doga edýäne berlen sogap, “ämin”
    diýýäne-de berler.
    Doga tamam bolandan soňra kary Kuran okamaly. Şony berk biliň ki
    Kuran okalanda adamlar üns berip diňläp oturmaly.
    Hadys: القَارِیْ و المُسْتَمِعُ فِیْ الأجْرِ شَرِیْکَانِ
    Terjime: Kuran-y Mejid okalanda ony okaýan kary we şony diňleýän
    adamlaryň barysy beriljek sogapda ortakdyrlar we şärikdirler.
    Hadys: أفْضَلُ العِبَادَةِ قِرَآءَةُ القُرْآنِ
    Terjime: Allatagalaga ybadat etmekligiň iň gowusy Allatagalanyň öz
    kelamyny (Kurany Kerimi) okamaklykdyr we ony diňlemeklikdir.
    Hadys: أذِیْبُوا طَعَامَکُمْ بِذِکْرِ للهِ و الصَّلَاةِ
    Terjime: Siz naharyňyzy siňdiriň Allatagalany zikr etmeklik bilen we
    namaz okamaklyk bilen.
    Hezzret ul-şeýh hatem ul-mufesseriýn mawla ar-Rumul ymam ul-alem
    ul-afzal Ysmaýyl Hakkyýul-Buruwsawi kuddus sirruh şu hadysyň
    beýanynda şeýle diýipdir: “
    Arapçasy:
    وَ أقَلُّ ذٰلِکَ أنْ یُصَلِّیَ رَکْعَتَیْنِ أوْ یُسَبِّحَ مِائَةَ تَسْبِیْحَةٍ أوْ یَقْرَأ جُزْءً مِنَ القُرْآنِ عُقَیْبَ کُلِّ أکْلَةٍ
    Terjimesi: Şol nahary siňdirmekligiň bar başy nahar iýeniňizden soňra
    2 rekagat namaz okamaklykdyr, ýa-da 100 gezek tesbih aýtmakdyr, ýada
    Kurandan bir para okamakdyr.
    Kuran okalandan soňra, şol Kuranyň sogabyny hemme pygamberlere
    we öwlüýälere, hususan-da Hezreti Muhammet salla Allahu aleýhi
    wesellemiň ruhuna we onuň musulman ummatlarynyň ruhlaryna
    bagyşlamalydyr.
  • 48 –
    Hadys: إذَا دَعَوْتُمْ فَعَمِّمُ وا
    Terjime: Siz her wagt doga etseňiz, dogalaryňyzy barça musulmanlar
    üçin aam (umumy) ediň.
    Dogada iki eliň arasyny açyp, aýalaryny asmana garşy serip doga
    etmeli. Doga tamam bolandan soňra iki eliň bilen ýüzüňi sypamaly.
    Hadys:
    إذَا دَعَوْتَ للهَ فَادْعُ للهَ بِبَطْنِ کَفَّیْکِ و لاتَدْعُ بِظُھُوْرِھِمَا فَإذا فَرَغْتَ فَامْسَحْ بِھِمَا وَجْھَکَ
    Terjime: Her wagt Allatagalany çagyryp, doga-dileg etseň, iki eliň iki
    aýasyna asmana garşy açyp doga et. Iki eliň arkasyny asmana garşy
    öwrüp doga-dileg etme. Doga edip bolanyňdan soňra iki eliň bilen
    ýüzüňi sypala.
    Nahar iýlip, doga edilenden soňra, adamlaryň ellerini ýuwdurmaly.
    Öňinça ýaşulylaryň elini ýuwdurmaly, soňra ýaşkiçileriň ellerini
    ýuwdurmaly. Eli ýuwlan adam suw akdyrýan üçin şu dogany etmeli:
    Arapçasy: طَھَّرَکَ للهُ مِنَ الذُّنُوْبِ
    Terjimesi: Taňry tebärek we tagala seni günäden päklesin.
    Elini ýuwan adama elini süpürmek üçin çalgy (el süpürgiç) bermeli.
    Her gezek legeniň suwuny boşadyp durmak mekruhdyr.
    Hadys: اِمْلَأُوا الطُّسُوْسَ و لاتَشَبَّھُوا المَجُوْسَ
    Terjime: El ýuwdurýan legenleriňi dolduruň, ondan soňra suwuny
    döküň. Dinsiz kapyrlara (mejusylar) meňzeş bolmaň.
    Hadys: أجْمِعُوا وُضُوْءَکُمْ یَجْمَعِ للهُ شَمْلَکُمْ
    Terjime: El ýuwundyňyzy üýşüriň. Taňry tebärek we tagala-da siziň
    darganlaryňyzy üýşürsin.
    Ynha, şu aýdylyp geçen gürrüňler tagam iýmeklik hakynda
    şerygaty şerifiň goýan edepleridir.
    Hezret Aly Kerremullahu wejhehu şeýle diýipdir:
    Arapçasy: أدَبُ المُؤْمِنِ خَیْرٌ مِنْ ذَھَبِھِ و خَیْرُ مِیْرَاثٍ
    Terjimesi: Musulmanyň edebi elindäki altyndan gowudyr we ol
    edep pygamberlerden galan haýyrly mirasdyr.
    Allatagala barça musulmanlary yslam edebinden aýyrmasyn!
    Ämin
  • 49 –
  • 50 –
    ÜNS BERIŇ, ÄGÄ BOLUŇ !
    Eý, musulman doganlar! Uns beriň! Ägä Boluň!
    Biziň iň uly duşmanlarymyz kapyrlardyr. Alla tebärek we tagala köp
    aýatlarynda olary söýmekden we olaryň yzyna düşmekden nehi edipdir
    (gaça durmagy buýrupdyr).
    Aýat: یَ أای ھَا الَّذِیْنَ آمَنُوا لَا تَکُوْنُوا کَالَّذِیْنَ کَفَرُوْا
    Terjime: Eý, imanly musulmanlar ! Siz dinsiz bolan kapyrlar ýaly
    bolmaň, olaryň agyzlaryna öýkünmäň (Al-Ymran 156-njy aýat).
    Aýat: یَ أای ھَا الَّذِیْنَ آمَنُوا لَاتَتَّخِذُوا الیَھُوْدَ و النَّصَارَى أوْلِیَآءَ
    Terjime: Eý, imanly musulmanlar! Siz ýahudylary we nasranylary
    (hristianlary) özüňize dost tutmaň (Al-Maide. 51-nji aýat).
    Aýat: ُ عَلَیْھِمْ / یَ أای ھَا الَّذِیْنَ آمَنُوا لَاتَتَوَلَّوْا قَوْماً غَضِبَ ا َّ
    Terjime: Eý, imanly musulmanlar! Siz Allatagalanyň gazaby özlerine
    siňen ýahudylary dost tutmaň (Al-Mumtehene. 13-nji aýat).
    Aýat: لَتَجِدَنَّ أشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِلَّذِیْنَ آمَنُوا الیَھُوْدَ
    Terjime: Eý, Muhammet aleýhissalam! Adamlaryň musulman
    halklaryna iň ýaman duşmanlyk edýänleri hökman ýahudylardyr (Al-
    Maide. 82-nji aýat).
    Aýat:
    لَتَتَّبِعُنَّ سُنَنَ الَّذِیْنَ مِنْ قَبْلِکُمْ شِبْراً بِشِبْرٍ و ذِرَاعاً بِذِرَاعٍ حَتَّى لَوْ دَخَلُوا فِىْ جُحْرِ ضَبٍّ لَاتَّبَعْتُمُوْھُمْ
    Terjime: Siz hökman özüňizden ozalky geçen kapyrlaryň ýollaryna
    garyşba-garyş, gezbe-gez boýun egersiňiz. Hat-da ol kapyrlar bir
    paşlagyň (hažžygyň ýa-da zemzeniň) hinine girseler, siz-de şoňa girjek
    bolup çapalanarsyňyz.
    Kapyrlaryň geplerini kabul etmeli däldigi we sözlerine ynam ýoklugy
    Allataglanyň şu aýatlaryndan we Pygamber aleýhissalamyň şu
    geplerinden belli boldy. Mahsusan-da ýahudy jemagaty
    musulmanlaryň garry duşmanydyr. Tefsirlere Ysraýylatlary
    (ysraýyllaryň garaýşyny) goşanlar, köp kitaplara hurafatlary (ýalan
    zatlary) salan, pygamberleriň we öwlüýäleriň şanlaryna laýyk
    bolmajak (olaryň etmejek zatlary hakynda) kyssalary döreden, sahyh
    (dogry) hadyslary mowsug (dogry däl) diýip, Pygamber aleýhissalamy
    ýalançylykda aýyplan, her dürli görnüşli mubtadyglary (soň emele
    getirilen, täze çykan ýalan garaýyşly adamlaryň toparlaryny) döredip,
    musulman halklaryny pitnä oklanlar şol ýahudylardyr.
  • 51 –
    Olar Yslama hemme tarapdan latma urýanlar (gara ýöňkeýärler),
    hakykaty hurafat (ýalan) edip görkezýärler, dermanlary dert edip
    görkezýärler, şypalary (emleri) kesel diýip aýdýarlar. Köp gapyllar
    muny bilmeýärler we ýahudylaryň geplerini tumara gaplaýarlar. Hatda
    alymlar-da ol mubtadyglaryň geplerine ynanyp, köp zyýan
    çekýärler, soňra-da ökünýärler.
    Hadys: مَنِ احْتَجَمَ یَوْمَ الأرْبَعَاءِ و یَوْمَ السَّبْتِ فَأصَابَھُ وَجْعٌ فَلَا یَلُوْمَنَّ إلَّا نَفْسَھُ
    Terjime: Haýsy bir adam çarşenbe günüde we şenbe gününde hijamat
    etse (arkasyndan gan aldyrsa), oňa bir agyry (kesel) sataşsa, goý ol hiç
    kime aýyp etmesin, diňe özüne aýp etsin (hiç kimden görmesin, diňe
    özünden görsün).
    Hadys ymamlardan biri şenbe güni hijamat etdi we ol ala (pis açma)
    kesele duçar boldy. Barça tebiplere bardy. Tebipleriň barysy onuň
    alajyndan ajyz bolup, em edip bilmediler. Ol ymam zaru-tazarrug bilen
    (aglap-eňräp) Allatagalany çagyryp, aglap, sejdä ýatan halynda
    uklapdyr. Düýşýnde Pygamber aleýhissalamy görüpdir. Kesellegini
    oňa şikaýat edip aýdypdyr. Pygamber aleýhissalam ondan “Çarşenbe
    we şenbe gününde gan aldyrma” diýen hadysym saňa ýetişmedimi?”
    diýip sorapdyr. Ol ymam aýdypdyr: “Ýa Resulalla! Men hadysyň
    syhhatynda şeke düşdüm (dogrulygyna şek-şübhe etdim)”. Şonda
    Pygamber aleýhissalam oňa şeýle diýipdir:
    Arapçasy: لِمَ لَمْ تَحْتَطْ فِیْ کَلَامٍ رُوِیَ عَنِّیْ
    Terjimesi: Näme üçin sen sen menden rowaýat edilen kelamda ehtiýat
    etmediň (“Her näme bolsa-da pygamberiň aýdan sözi ýalan däldir,
    diýip gorkmadyň” diýen manyda).
    Ondan soň Pygamber aleýhissalam özüniň mübärek eli bilen şol ala
    bolup duran ýerlerini sypalapdyr. Ýaňky ymam edil şol wagtda oýanyp
    görse, endamyndaky ala keseli aýrylyp, tebygy (adaty) endam
    bolupdyr.
    • 52 –
      Ynha şu gazyýadan (gürrüňlerden) almaly ybrat (netije) şeýle: Eger
      hadysda “Kaal an-nabiýýu” (Pygamber aýdypdyr) diýilen bolsa, oňa
      sukut etmeli (dymyp durmaly) Pygamber aleýhissalamyň hatyry üçin.
      “Bu hadys mowzugdyr” diýip, aýtmaklyga jesur bolamaly däl
      (batyrgaýlyk etmeli däl). Elbet-de bolup biljek zat, şol ýahudylaryň
      özleriniň we olaryň taýýarlan mubtadyglarynyň (hemme zada “bedgat”
      diýýän, soňra täze çykan pyrkalaryň) köne kitaplara el urup, üýtgedip,
      sahyhlary (dogrulary) mowzug (dogry däl), mowzuglary (dogry
      dälleri) sahyh (dogry) eden bolmaklary mümkin. Olaryň hyýanatlary
      guşlugyň güni ýaly äşgärdir. Gözler görendir, gulaklar eşidendir. Hiç
      kime mahfy (gizli) däldir.
      Doga – dileg:
      Arapçasy:
      مِنْ فِتْنَةِ دَجَّالِ ھَذَا الزَّمَانِ، – فَنَعُوْذُ بِا ِ
      رَبِّ العَالَمِیْن. / سُبْحَانَ رَبِّنَا رَبِّ العِزَّةِ عَمَّا یَصِفُوْنَ وَ سَلَامٌ عَلَی المُرْسَلِیْن و الحَمْدُ ِِ
      Terjimesi:
      Eý, Allahym! Sen bizi şu zamanyň dejjallarynyň pitnesinden gorap
      sakla.
      Subhana Rabbinä, Rabbil-yzzatty amma ýasyfuwn we salamun
      alal-Mursalyýn we Alhamdulillähi Rabbil-Älemiýn.
      Temmet we Lillähil-hamd
      Sene:
      Hijri şemsi: 11.05.1400
      Hijri kamary: 22 Zilhijje 1442
      Milady: 02 Awgust 2021
    • 53 –
      Şükri nygmaty Alla
      Şükur Alla, berdiň ryzky-ruzy,
      Bagş etdin nygmaty-baryň ýagşysyn,
      Ummaty Muhammet eýleyip bizi,
      Egta etdin pygamberin ýagşysyn,
      Hoja Ahmet Ýasawy hem Hemedany,
      Gözli Ata, Şyh Kebir, Ak işan jany,
      Pirleriň pirini Şeýhy Osmany,
      Türkmene bagş etdin piriň ýagşysyn.
      Sopy Allaýar, Magtymguly işany,
      Tore ahun, Dagystany, weli Yarjany,
      Abdyrahman ahun Teňli Tanany,
      Türkmene bagş etdin ärin ýagşysyn.
      Merwi, Horezimi, Ahal, Lebaby,
      Balkanyň daglary, Türkmen sährany,
      Garabulak şerif, Yrfanabady,
      Türkmene bagş etdin ýerin ýagşysyn
      Allajan kem etme şükr etmekden,
      Adyňy gaýtalap zikr etmekden,
      Ahyreti ýatlap pikir etmekden,
      Nesip etdir imany-nuruň ýagşysyn
      Yrfanabad, 2018-nji ýyl
      Hajy Işan
      Her mejlisde, söhbetde şat eýläň biz garyby,
      Eý, ýaranlar, ýat ediň haýr-u dogada bizni.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *