Акыйда
Kitap: Акыйда
Ýazan:
Beýik ussat al-Häj Abdyrahman ahund Teňli tagsyrlar
kril ýazuwynda
Bu faýl pdf görnüşinde
بسم الله الرحمن الرحیم
Акыйда .
Совал – мусулманмы сен?
Җогап – элхамдулиллә мусулман мен.
Мусулман дийип киме диерлер? Мусулман дийип, Алла тагаладан Җеб-райыл алейхиссалату вессаламың аралы-га дүшип Мухаммет алейхиссалату весса-лама гетирен динине ынанып боюн алан адама диерлер.
Шол диниң асыллары нәчедир?
Үчдүр.
Биринҗиси имандыр.
Икинҗиси ысламдыр.
Үчүнҗиси ыхсандыр[I].
Иман дийип нәмә диерлер?
Иман дийип алты зады билип, дил билен ыкрар[II] эдип, йүрек билен ынан-маклыга диерлер.
Ол алты зат нәмелердир?
Оввалкысы Алла тагаладыр.
Икинҗиси перишделердир.
Үчүнҗиси китаплардыр.
Дөрдүнҗиси пыгамберлердир.
Бәшинҗиси кыяматдыр.
Алтынҗысы кадардыр.
Алла тагала дийип нәмә диерлер?
Алла тагала дийип җемиг махлукатла-ры[III] ярадан өзүниң вуҗуды ваҗып[IV] болан бир Халык[V] бардыр шоңа диерлер.
Шол Алла тагаланың нәче ваҗып сыпатлары[VI] бардыр?
Он үч ваҗып сыпатлары бардыр. Бәши-си селбийдир. Секизиси субутыйдыр. Селбий сыпатлары булардыр: Оввалкысы Алла тагала кадымдыр ягны өзүниң ву-жуды[VII] үчин оввалы ёкдыр, икинҗиси Ал-ла тагала бакыйдыр ягны өзүниң вужу-ды үчин ахыры ёкдыр[VIII], үчүнҗиси Алла тагала хич нәрсәге ( зада ) меңзейән дәл-дир, дөрдүнҗиси Алла тагала хич нәрсә мәтәч дәлдир, бәшинҗиси Алла тагала бирдир ягны шерики[IX] ёкдыр.
Субутый сыпатлары булардыр:
Оввалкысы Алла тагала хер нәрсәге ка-дырдыр[X], икинҗиси ягшы болсун, яман болсун Алла тагала эрада[XI] этгуҗыдыр эм-
ма, ямана разы дәл, үчүнҗиси Алла та-гала хемме затлары билгуҗыдыр, дөрдүн-җиси Алла тагала диридир, бәшинҗиси Алла тагала хемме затлары эшитгуҗы-дыр, алтынҗысы Алла тагала гөргуҗы-дыр, единҗиси Алла тагала геплегуҗы-дыр, секизинҗиси Алла тагала хемме зат-лары ёкдан бар этгуҗыдыр. Алла тагала-ны бу дүнйәде гөрип болмаз муъмин адамлар җеннете баранларында Алла та-галаны гөрмеклиги хакдыр.
Алла тагаланың җайыз сыпатлары нәче-дир?
Бирдир. Алла тагала хер бир иши халаса эдер халамаса этмез.
Алла тагаланың мустахыйл (болмалы дәл) сыпатлары нәчедир?
Он үчдир. Шол ваҗып сыпатларың терслеридир[XII].
Алла тагаланың җемийг атлары ве сыпатлары кадымдыр[XIII].
Алла тагаланың шол сыпатлары барды-гыны нәмеден билйәрсиң?
Айы, гүни догурып, батырып, бир дамҗа сувдан адамлары ярадып, сүңк эдип, эт эдип, дамар эдип, сиңир эдип, гыл эдип, җан берип, сөзледип, гездирипдир шу хи-ли гең ишлери эдипдир шондан билйәрин.
Ол бир дамҗа сув өзи дөрәпдир диеңде болмазмы?
Ёк болмаз. Эгер ол бир дамҗа сув өзи дөремеклиги башарян болса, улаланда өлмезлиги хем башарарды, улаланда өл-мезлиги башармаяр, өлйәр, өзүниң дөре-мәндигини Алла тагаланың дөреденди-гини шондан билйәрин.
Перишделер диени нәмелердир?
Перишделер диени Алла тагаланың ну-рундан ярадан сылаглы бенделеридир. Мыдам Алла тагаланың хызматында бо-ларлар хич Алла тагаланың буйругындан чыкмазлар, иймезлер, ичмезлер, әрлик,
хатынлык оларда болмаз[XIV].
Китаплар диени нәмелердир?
Китаплар диени Алла тагаланың дин ёлыны билдирмек үчин пыгамберлере ин-дерен сөзлеридир мисли: Төврат, Инҗийл, Зебур, Курьан[XV] ве башга хем көп китап индерипдир[XVI] хеммеси өзүниң ………….. оввалкы[XVII] сөзлеридир ягны махлук дәлдир хеммеси хакдыр. Мухаммет алейхиссала-ту вессалама Курьан геленден соң хемме-си Курьан билен менсух боландыр. Курь-андан соң китап ийнмез, Мухаммет алей-хиссалату вессаламдан соң пыгамбер гел-мез. Тә кыямата ченли Мухаммет алей-хиссалату вессаламың шеригаты билен амал этмелидир.
Пыгамберлер диени нәмелердир?
Пыгамберлер диени Алла тагаланың догры ёлыны билдирмек үчин халклара иберен бенделери ве илчилеридир.
Пыгамберлериң нәче ваҗып сыпатлары бардыр?
Дөрт ваҗып сыпатлары бардыр.
Оввалкысы пыгамберлер зийрек[XVIII] ве акыллыдыр.
Икинҗиси пыгамберлер Алла тагала-ның җемийг буйрукларыны халклара ети-рендир.
Үчүнҗиси пыгамберлер хич ялан сөзлән дәлдир.
Дөрдүнҗиси пыгамберлер хемме гүнә ишлерден сакланандырлар.
Пыгамберлериң җайыз сыпатлары бу-лардыр: Пыгамберлер биз кимин ийерлер, ичерчер, укларлар эмма, ала кимин[XIX], җе-зам[XX] кимин адамларың тебигаты гачар ялы яман кеселлер оларда болмаз.
Пыгамберлериң оввалкысы Адам алей-хиссаламдыр ахыркысы Мухаммет алей-хиссаламдыр. Буларың арасында пыгам-бер көп, саны белли дәлдир.
Кыямат диени нәмедир?
Кыямат диени шу махлукатларың хем-меси өлҗекдир ве ене кыямат гүни ……… хеммеси дирелҗекдир[XXI], мизан терези би-лен оларың гүнәлерини, согапларыны чекҗекдир. Кәфирлериң хеммесини, му-сулманларың гүнәлилерини Алла тагала өз адылы билен җәхеннеме иберҗекдир. Гүнәли мусулманлар азабыны чекип ве ене гутулҗакдыр. Эмма, кәфирлериң хеммеси мыдам ол җәхеннемде галҗак-дыр. Мусулманларың ягшыларыны Алла тагала өз фазлы билен җеннете иберҗек-дир. Җеннет ве җәхеннем барлыгы хак-дыр, сырат көприниң барлыгы хакдыр, ховзы Көвсер барлыгы хакдыр, пыгам-берлериң ве өвлияларың шефагаты[XXII] хак-дыр, габырда азап болҗагы, Мүңкер Некириң совал сораҗагы хакдыр. Совал хем шудыр:
Сениң раббиң кимдир?
Мениң раббим Алладыр.
Сениң диниң нәмедир?
Мениң диним ысламдыр.
Сениң пыгамбериң кимдир?
Мениң пыгамберим Мухаммет алейхис-салату вессаламдыр. Ягшы болсаң габыр-да ныгмат рахат болҗагы хакдыр, яман болсаң габырда азап болҗагы хакдыр.
Кадар диени нәмедир?
Кадар [XXIII]диени шу махлукатларың ара-сында бир иш болса, ол ха ягшы болсын, яман болсын, улы болсын, кичи болсын Алла тагаланың такдыры билендир. Хатта перишделер, шейтанлар, ынсанлар бир адама ягшылык я яманлык этҗек болып бирлешселер хем, Алла тагала кадар этмесе эдип билмезлер. Хер иши ыгтыяр этмек бендәниң ишидир ол иши яратмак Алла тагаланың ишидир.
Ыслам дийип нәмә диерлер?
Ыслам дийип, Алла тагаланың буйран ишлерине боюн берип, буйрмадык ишле-ринден гачмаклыга диерлер.
Ысламың рүкүнлери[XXIV] нәчедир?
Бәшдир:
Оввалкысы ” Эшхеду эллә иләхе иллал-лаху ве эшхеду энне Мухаммеден абдуху ве ресулух” диймекдир манысыны билип , манысы будыр: Әшгәр билер мен ыбадат эдер ялы зат ёкдыр, бир Алладан гайры ве ене әшгәр билер мен Мухаммет алейхис-салату вессалам Алла тагаланың бендеси ве илчисидир.
Икинҗиси намаз окамакдыр.
Үчүнҗиси малдан зекат бермекдир.
Дөрдүнҗиси ремезан айы руза (ораза) тутмакдыр.
Бәшинҗиси такаты болса хаҗ кылмак-дыр.
Ыхсан диени нәмедир?[XXV]
Ыхсан диени Алла тагала үчин хызмат этмекдир, сен оны гөрйән ялы болып, сен оны гөрмесеңде ол сени гөрйәндир.
تمت و لله الحمد
[I] Ыхсан – сөзлүк манысы ягшылык, говулык этмек. Шеригатдакы манысы ызда тиз гелҗек.
[II] Ыкрар – айтмак ягны дил билен айдып …
Иманың ики шерти бардыр.
1. Дил билен айтмак. 2. Йүрек билен ынанмак. Эгер бир киши ёкаркы алты зады дили билен айдып йүреги билен ынанмаса ол муъмин дәлдир.
[III] Җемийг махлукатлары – хемме ярадыланлары.
[IV] Вуҗуды ваҗып – барлыгы хөкман болан.
[V] Халык – ярадыҗы ягны хемме барлыклары ёкдан бара гетирен.
[VI] Ачыклама: Бир киши Алла тагалага ынанандан соң оның ваҗып болан он үч сыпатына хем ынанмаклыгы ваҗыпдыр, ягны шол ваҗып сыпатлар Алла тагалада хөкман бардыр дийип ынанмалы.
[VII] Вуҗуды – барлыгы, ягны Алла тагаланың барлыгының башлангыҗы ёк диймекдир. Ол гадымдыр, ягны, өң ёк болуп, соң бар эдилен дәлдир. Гечмише нәче гидилсе гидилсин, Алла тагаланың бар болмадык сәхел вагтыны хем гөз өңүне гетирмек мүмкин дәлдир.
[VIII] Барлыгыны довам этдирип билмесизлик эҗизликдир, эҗизликлик болса, кемликдир. Алла тагала болса кемликден сапдыр. Ол чәксиз гудрат эесидир. Оны ёк эдҗек гүйч хем ёкдыр.
[IX] Шерик – деңдеш, меңзеш, ягны, хөкми рован болмаклыкда , әхли зады башармаклыкда Онуң деңи, тайы ёк, Ол еке-тәк диймекдир.
[X] Кадыр – гүйҗи етйән, ягны Алла тагаланың хер бир мүмкин болан зада гүйҗи етйәндир.
[XI] Эрада – ислег, ягны хер бир болуп гечйән хадыса Алла тагаланың ислеги билен боляндыр. Бир задың болмаклыгыны Алла тагала ислесе шол зат, шол вагтың өзүнде боляндыр.
[XII] Ачыклама: Алла тагалада ваҗып болан сыпатларың терслерини Алла тагаладан айырмак, пәклемек ваҗыпдыр. Чүнки шол ваҗып сыпатларың терслери кемчиликдир. Кемчилик хем Худая гелишйән дәлдир. Бес Алла тагладан шол ваҗып сыпатларың терслерини айырмак ваҗыпдыр. Шол ваҗып сыпатларың терслери шулардыр. Кадым терси соң тапылмак, бакый терси соңы болмак, меңзеши ёк терси меңзеши болмак, хич зада мәтәч дәл терси бир зада мәтәч болмак, шериги ёк терси шериги болмак, кадыр терси гүйч етмесизлик, эрада терси эрадасы ёк, билиҗи терси зат билмейән, дирилик терси җаны болмасызлык, эшдиҗи терси эштмесиз-лик, гөрүҗи терси гөрмесизлик, геплейҗи терси геплемесизлик ве гепләп билмесизлик, ёкдан бар эдиҗи терси ёкдан бар эдип билмесизлик.
[XIII] Ачыклама: Алла тагаланың хемме атлары ве сыпатлары соң тапылан дәлдир, озалдан бардыр. Эгер атларының я-да сыпатларының бири соң тапылыпдыр дийсең, онда, Алла тагала шол ат я-да сыпат ёк вагтында кемли болупдыр диймели болар. Бейле кемчилиги Алла тагалага сабыт этмек күфүрликдир. Шонуң үчин атларың я-да сыпатларың хич бири соң тапылыпдыр диймели дәлдир.
[XIV] Дүшүндириш: Үнс бериң! Перишделер хакындакы маглумат гысгадан кәмил кесгитлемедир. Периштелер нурдан ярадылды дийилмеги, оларың затыны, олар сылаглы бенделер дийилмеги, оларың сыпатыны беян этйәр. Олар Алла тагаланың хызматында боларлар дийилмеги, оларың этйән ишини, ягны, олар ярадыланларындан соң тә кымата ченли Алла тагаланың хызматында гуллугында болуп гечҗекдиклерини хабар берйәр. Олар ” Хич Алла тагаланың буйругындан чыкмазлар” дийилмеги олар хич вагт Алла тагалага гүнәкәр болмаяндыкларыны айтяр. Олар иймейәр ве ичмейәрлер чүнки иймек ичмек шәхветли яшайҗының хәсъетидир. Периштелерде шәхвет ёкдыр шоның үчин олар эркек-де дәлдир уркачы-да.
[XV]Төврат Муса алейхиссалама инен китап, Инҗийл Иса алейхиссалама инен китап, Зебур Давут алейхиссалама инен китап, Курьан бизиң пыгам-беримиз Мухаммет алейхиссалату вессалама инен китапдыр.
[XVI] Ачыклама : Алла тагала, бу ады агзалан дөрт китапдан башгада йүз ки-тап индерипдир. Йөне, олар сахыпа гөрнүшинде болупдыр. Оларың оны-сыны Адам алейхиссалама, эллисини Шийс алейхиссалама, отузысыны Идрис алейхиссалама, онысыны Ибрахийм алейхиссалама индерипдир. Булардан башга пыгамберлере сахыпа гөрнүшинде китап инен дәлдир. Олар өзүнден өңки гечен пыгамберлериң китапларыны теблиг эдипдирлер.
[XVII] Ачыклама: Оввалкы диени эзелий, кадымы дийдиги ягны хеммеси өзүниң кадыймый, эзелий сөзлеридир ягны махлук дәлдир, хеммеси хакдыр.
[XVIII] Зийрек – дүшүмли, аңлы , акыллы.
[XIX] Ала- кеселиң ады. Адатда оңа пис ачмак дийилйәр. Пыгамберлерде пис ачмак дийен кесел хич болмандыр.
[XX] Җезам -бир кеселиң ады. Шол кесел дегсе агзалар ве этлер эрәп акяр.
[XXI] Кыямат – сөзлик манасы турмак, ягны габырдан турмак диймекдир. Алла тагала шу махлукларың хеммесини өлдиренден соң тәзеден дирелдип, габырларындан турузҗакдыр. Шол габырдан турулян гүне кыямат гүни дийилйәр.
[XXII] Шефагат – гүнәниң гечилмегини үчин арачы болмак. Ягны пыгамберлер ве өвлиялар кыямат гүнинде Алла тагаланың ругсат бермеги билен му-сулман кишилерден халан адамсының гүнәсиниң гечилмегини диләп, оларың җеннете гирмеклери үчин себәп боларлар.
[XXIII] Кадар- 1) Язгыт, такдыр. 2) Өлчемек, тайынламак, беллемек. Ягны Алла тагала шу дүнйеде болуп гечҗек затларың хеммесини билип, “Шейле затлар болуп гечҗекдир” дийип, язып гоюпдыр. Шу вагыткы болуп гечйән хадысаларың хеммеси шол язгытдакы ялы болуп гечйәр дийип, ынанмак ваҗыпдыр.
[XXIV] Рүкүн – эсас, када, дийрег, сүтүн.
[XXV] Ыслам дининиң үчүнҗи аслы.