کتاب: تفکیر الاخوان فی اطوار الانسان
تفکیر الاخوان فی اطوار الانسان و ترجمه آن با عنوان «نگرشی بر عالم درون»
تألیف: عبدالرحمن آخوند تنگلی
مترجم: کمال الدین آخوند تخله
زبان: عربی ـ فارسی
موضوع: آفرینش انسان
قطع: رقعی
ناشر: تنعیم
پیرامون کتاب: خلقت انسان، نحوه تعلق روح به بدن، عالم درون و اصطلاحاتی چون برزخ و قیامت و معاد همیشه یکی از بحث های مورد مناقشه بین مذهبیون و غیر مذهبی ها بوده و استاد تنگلی با آگاهی از این موضوع با استناد به آیات و احادیث، این مهم را آشکار ساخته و در کتابی تحت عنوان «تفکیر الاخوان فی اطوار الانسان» به سال 1369 هجری شمسی مکتوب نمودند. استاد کمال الدین آخوند تخله که خود از شاگردان مطرح استاد تنگلی میباشد، در سال 1394 هجری شمسی با عنایت به اهمیت این موضوع، دست به ترجمه ی این کتاب تحت عنوان «نگرشی بر عالم درون» زدند. واحد تحقیقات و پژوهش حوزه علمیه عرفان آباد قسمت نشر آثار استاد تنگلی نیز هر دو کتاب را با هم در یک جلد به چاپ رساندند. این فایل به صورت پی دی اف بوده و حجم آن پس از دانلود 938 کیلوبایت میباشد. لینک دانلود در زیر قرار دارد.
متن کامل این کتاب
تفکیر الاخوان فی اطوار الانسان
تألیف: استاد الحاج عبدالرحمن آخوند تنگلی طانا
چاپ: اول
سال: 1394
فهرست
مرحله اول؛ خلقت تجرّدی یا آفرینش روح. 49
مرحله سوم؛ تبدیل مواد خاکی به نطفه. 53
مرحله چهارم؛ مرحله تبدیل نطفه به عَلَقه. 55
مرحله پنجم؛ مرحله تبدیل علقه به مُضغَه. 56
مرحله ششم؛ تبدیل غضروف به استخوان بندی.. 56
مرحله هفتم؛ مرحله تولد نوزاد 58
تعلق روح با بدن و تقسیمات پنجگانه آن و نظریه شیخ ابو الذبیح اسماعیل رومی. 60
استاد طنطاوی و آناتومی بدن. 69
مرحله نهم؛ مرحله اخروی و اسرار نهان در آن. 85
قصه معلم و شاگرد در مورد اثبات وجود خدا 90
بِسم الله الرَّحمن الرَّحیم
مقدمه
اَلحَمدُ لِلّه الّذی خَلَقنا اَطوارا و قَدّرلنا آجالا و اعمارا و الصلاة و السلام علی من ارسله مبشرا و مختارا و علی الذین صاحبوه فکانوا اخیارا و علی تابعیهم باحسان لیلا و نهارا. اما بعد:
فَلَمّا اقتضت حِکمتهُ البالغة ان یظهر قدرته الباهرة و آیاته الدالة علی الوهیته الظاهرة و ربوبیته الکاملة، اَخرجَ الکَون من السُّفْلِیَّة العدمیة الی الشرفیة الوجودیة و اَبدع فیه ما تعجز العقول الانسانیة عن احصاء انواعه الکثیرة فضلا عن افراده الوفیرة و اعداده الجزیلة لیکون معلوماً لدی خلائقه الروحانیة و الجسمانیة و معبودا فی الایام الدُنیویة لقولته القدسیة:
«کنت کنزا مخفیا فاردت ان اعرف فخلقت الخلق»
لو لم یخلق لَمَا خرج من ستر المجهولیة الی ظهور المعلومیة و لو لم یفطر العقول السلیمة من یعقله؟ و لو لم یوجد العباد المطیعة من یعبده؟ فعُلم من هذا الکلام القدسی انه تعالی موجود ازلی ابدی متصف بالصفات الالوهیة الکمالیة، منزه عن السمات العبودیة النقصانیة و خالق الکائنات الفوقانیة و التحتانیة، لیبلو الطوائف الجنّیة و الانسانیة و نازل الآیات القرآنیة و مرسل النبی الداعی الیه بالبیانات البرهانیة، فمن اطاعه منهم اعزّه بالجنان السرمدیة، و من عصاه منهم اذّله بالنیران الابدیة، فَیَا ایها العاقل: علیک بالصرف عنان افکارک المصیبة الی الاعتبار بصنایع ربک العجیبة. افلا تنظر الی الحیوانات الوحشیة و الانعام الاهلیة کیف خلقت؟ و الی السموات السبعیة و الکواکب النوریة کیف رفعت؟ و الی التِلال الکبیرة و الجبال الرفیعة کیف نُصِبَت؟ و الی القِیْعان البسیطة و الاراضی الوسیعة کیف سطحت؟ و الی الاودیة و الانهار الجاریة و البحار المحیطة کیف ملئت؟
فارجع البصر هل تَری مِن فُطُور، ثُمَّ ارجع البصر کرَّتین ینقلب الیک البصر خاسئاً و هو حسیر.
فانظر الی آثار رحمة الله کیف یحیی الارض بعد موتها، و اذا تأملت و نظرت الی الآثار من النباتات و الاشجار و الجبال و الاحجار و البرور و البحار و الحیوانات ذوات النَّفاع و الاَضْرار و سطوح العالم فی الاوساط و الاقطار و الحیوان ذی الجناحین الصاف القابض الطیار و الغیوم الحاملة للغیوث و الامطار و السحاب ذات الرعود و المیاه المدرار و السماء المزینة بالنجوم و الشموس و الاقمار و الی ای جزء من اجزاء العالم ذوات الاوضاع و الاقدار لاَحْسَسْتَ احساساً بیّناً انّ هذه المحسوسات لاتکون الا تحت سیطرة موجود قهّار، هل من فعل یحصل بدون الفاعل المختار؟ الم تعلم ان البعرة تدل علی البعیر و اثر الاقدام یدل علی المسیر، فهیا کل العوالم العلویة بتلک اللطافة و الکائنات السفلیة بهذه الکثافة اما یدلّان علی الصانع الخبیر؟ فان علمک بالصوت یوجبک العلم بالمصوت الدبیر.
ایها المفکر لو بذلت نُهاک بامعان حدید و تفکیر جدید الی البدائع السماویة و الارضیة و الی الغرائب البریة و البحریة و الی الموجودات الجلیة و الخفیة لوجدت برهانا انیا و دلیلا علمیا علی ان ایجاد هذه الخلایق و ابداع هذه العجایب لیس الا من الحی الذی لاینام و لا یموت بیده مقالید السموات و الارض و هو علی کل شی قدیر، لاسیما اذا خضت فی تفکر حدثان ذاتک و تسرد اطوارک و عرفت حقیقة احوالک فتعرف ربک الذی خلقک فسواک فعدلک فی ای صورة ما شاء رکَّبَکَ، یشهد بذلک هذا الحدیث الشریف: «مَن عرف نفسه فقد عرف ربه» ای مَن علم ان جثته الجامعة لانواع الاجزاء الحساسة و الاعضاء الفعالة و المدرکات الظاهرة و اللطائف الباطنة و الاخلاط العدیدة و الاوصاف الکثیرة، عالَمٌ صغیر محتاج الی مدبّر غیر محسوس و هو المسمی بالروح لم ینکره عالم و لا جاهل و لا مسلم و لا کافر و لم یکن فی البدن جزء اقرب الیه من جزء بل هو قریب الی کل ذرّة من ذرّاته و کان موجودا قبل عمران البلاد الانسانیة و یکون باقیا بعد انهدامها و لایعرف له کیفیه و لا اینیة. فلا یألو اُلُوّا و لا یقصر قصورا ان یثبت فی العالم الکبیر موجودا غیر محسوس یدبره و مقتدرا یحرکه و ازلیّا لا بدایة له و ابدیّا لا نهایة له لیس کمثله شی و هو معه اینما کان و اقرب الیه من حبل وریده، لا تدرکه الابصار و هو یدرک الابصار و هو اللطیف الخبیر.
حاصل الکلام ان معرفتک القویة فی ذاتک الجثمانیة الحاکمیة الروحانیة و هی غائبة عن الحواس الانسانیة یوجب ایمانک بالسلطة الغیبیة الربانیة و الشرائع السماویة الرحمانیة و یوصلک الی السعادة السرمدیة و ینجیک من الشقاوة الابدیة و یعاضد معنی الحدیث المذکور قول الله الغفور الشکور: «مَا لَکُم لاتَرجُونَ لله وَقَاراً و قَد خَلَقَکُم اَطوَراً» ای ما لکم لا تخافون عظمته و لا تعلمون قدرته و لا تتأمّلون شوکته، فتوحدوه و تطیعوه و قد جعل لکم فی انفسکم آیات عجیبة و دلالات بدیعة علی کمال عظمته من الحکمة البالغة و القدرة الکاملة و هی انه خلقکم تارات و فطرکم مرّات فکنتم اوّلا روحا مجرّدا ثم طینا مخمرا ثم ماء دافقا ثم دما جامدا ثم لحمة قدر ما یمضغ ثم عظاماً توصل و تقطع ثم انسانا مشغولا ثم میّتا مدفونا ثم حیا منشورا . فهذه الاطوار تسعٌ، لکل طور مأة عظة و الف عبرة بحول الله و قوته اُفصلها تفصیلاً و اُبَیِّنها تَبییناً.
الاوّل الطور التجردی
و هو الطور الروحی، اعلم ان الارواح الانسانیة کانت جواهر نورانیة و لطائف ربانیة خلقت قبل اجسادها الظلمانیة الی هذه الطورة الانامیة اشارة فی القولة الالهیة:
«لَقَد خَلَقنَا الاِنسَانَ فِی اَحسَنِ تَقوِیمٍ ثُمَّ رَدَدنَاهُ اَسفَلَ سَافِلِینَ»
و صراحة فی القولة النبویة:
«اِنَّ اللهَ خَلَقَ اَروَاحَ العِبَادِ قَبلَ العِبَادِ بِاَلفَی عَامٍ فَمَا تَعَارَفَ مِنهَا اِئتَلَفَ و مَا تَنَاکَرَ مِنهَا اِختَلَفَ»
و قال شیخ الاسلام الشیخ ابراهیم الباجوری: و اعلم ان النفس لطیفة ربانیة و هی الروح قبل تعلقها بالاجساد و قد خلق الله الارواح قبل الاجساد بالفی عام فکانت حینئذٍ فی جوار الحق و قربه فتستفیض من حضرته بلا واسطة فلما امرها الحق ان تتعلق بالاجساد عرفت الغیر فحجبت عن حضرة الحق بسبب بعدها عنه تعالی فلذلک احتاجت الی مذکر قال تعالی: «فَاِنَّ الذِّکری تَنفَعُ المُؤمِنِینَ» فهی قبل تعلقها بالجسد تسمی روحا و بعد تعلقها به تسمی نفسا فالاختلاف بینهما اعتباری انتهی کلامه. و قال ابن عطاء:
خلق الله الارواح قبل الاجساد لقوله تعالی:
«وَ لَقَد خَلَقنَاکُم» یعنی الارواح «ثُمَّ صَوَّرناکُم» یعنی الاجساد انتهی. فهذه الطورة الروحانیة، توطئة لنشأة الاشباح الانسانیة، فیها خاطبهم الحق بِاَلَستُ بِرَبِّکُم بخطابه الربانیة، فسمعوا و اجابوا بِبَلی بالکلمة الاذعانیة، فاخذ مواثیقهم علی ان لا یکونوا الا عبیدا موصوفین بالخلق الایمانیة فیالیتنا نتذکر هذه العهود الروحانیة کما قال ذوالنون: کانه الآن فی اذنی.
و قال علی کرم الله وجهه: انی لاذکر العهد الذی عهد الّی ربی و کذالک کان سهل بن عبدالله التستری یقول:
ایها العاقل ان لم تقدر التذکر کهذه الاسلاف الکرام فلا تألو من التفکر فیها اذ الفکرة لهذه الطورة یکثر العبرة بلا ریبة.
الثا نی الطور الترابی
التراب هو احد العناصر الاربعة و هو العنصر الانسانی فی الطور الثانی و قد انزل الله تعالی فی ذلک بیانا شافیا و ایضاحا کافیا:
«وَ اللهُ خَلَقَکُم مِن تُرابٍ» ای بخلق ابیکم آدم منه و جاء التصریح من النبی الفصیح فی حدیثه الصحیح بالخلق الترابی حیث قال:
«اِنَّ اللهَ تعالی خلق آدم من قبضة قبضها من جَمِیعِ الاَرضِ فَجاءَ بَنُو آدَمَ عَلَی قدر الارض جاء مِنهُم الاَحمَرُ و الاَبیَضُ و الاَسوَدُ و بَینَ ذلِکَ و السَّهلُ و الحَزنُ و الحَسنُ و الخَبِیثُ و الطَیِّبُ و بین ذلک»
و فی الحدیث القدسی: «خَمَّرتُ طِینَةَ آدَمَ بِیَدی اَربَعینَ صَباحاً» فترکها الله تعالی بعد التخمیر اربعین عاماً حتی صارت طینة لازبة ثم ترکها اربعین عاماً حتی صارت صلصالا کالفخار ثم جعل من تلک الطینة جسدا مصوّرا بصورته و سماه آدم لکونه من ادیم الارض ثم ادخله روحه فصار انساناً فی احسن تقویم فهذه الطورة الترابیة مبدأ للخلقة الجُثمانیة الانسانیة فکان فیها ما کان من الاحوال و الاوضاع ما لا یعد و لا یحصی فالتفکر فیها یجلب التذکر منها.
الثالث الطور النطفئی
النطفة هی ماء الرجل او المرأة قذفتها الجماع من الاصلاب الی الارحام فکانت اصلاً ثانیا للوجود الانسانی لقوله تعالی:
«ثُمَّ جَعَلناهُ نُطفَة فِی قَرارٍ مَکِینٍ» و القرار المکین هو الرحم عبّر عنها بالمصدر مبالغة.
فان الله عزّوجلّ خلق جوهر الانسان اوّلا طیناً ثم جعله بعد ذلک نطفة فی الاصلاب و الترائب فالتفکر فی النشأة الاوّلیه و الثانویة یُخرج الانسان من الظلمات الجهلیة الی الاضواء العلمیة فان الانسان اذا علم ان اصله الاولی تراب وضیع موطأ المواشی و الدواب و اصله الثانوی نطفة متعفنة تعافها الطبایع و اولی الالباب، ینزل من اوجه التکبری الشیطانی الی حضیضه التواضعی الرحمانی، و یعرف وجوده الحقیر فآمن بربه القدیر، فلذا وصّاه الله تعالی بقوله المتین فی کتابه المبین:
«فَلیَنظُرِ الاِنسانُ مِمَّ خُلِقَ خُلِقَ مِن ماءٍ دافِقٍ یَخرُجُ مِن بَینِ الصُّلبِ وَ التَّرائِبِ»، ای ان الذی خلق الانسان من ماء مهین فی قرار مکین ثم جعله احسن المخلوقین قادر علی اعادته بعد اماتته، لان القادر علی البداءة فهو اقدر علی الاعادة لا ینکر هذا مَن اَحَسَّ من محسوسات العادة.
الرابع الطور العلقئی
العلقة هی الدم الجامد، فان الله تعالی جعلها اصلا ثالثاً للمادة الانسانیة بعد امساکها نطفة اربعین یوما فی قرارها المکین، و الشاهد لها قوله تعالی:
«ثُمَّ خَلَقنا النُّطفَة عَلَقَة» ای حولنا النطفة المائیة البیضاء بعد اربعین یوما علقة جامدة حمراء و لایشک عاقل ان بین النطفة و العلقة مباینة شدیدة لان الاولی لیِّنَة بیضاء و الثانیة جامدة حمراء من
تأمل فی هذا التصییر فیؤمن بخالقه الخبیر البصیر.
الخامس الطور المضغئی
المضغة هی لحمة قدر ما یمضغ فلما امکث الله تعالی العلقة فی الرحم اربعین یوما بدّلها مضغة و هی اصل رابع للاجسام الانسانیة، و البرهان لها قوله تعالی: «فَخَلَقْناَ العَلَقَةَ مُضْغةً» ای جعلنا ذلک الدم الجامد قطعة لحم کانها مقدار ما یمضغ انظر ایها المفکر اللبیب، هل یقدر هذا التقلیب العجیب، غیر ذی القوة الباهرة و القدرة الظاهرة؟
السادس الطور العَظْمِی
العظم قَصَبُ الحیوان الذی علیه اللحم فمهما نزل التکوین الالهی علی المضغة التی فی الرحم جعلها عِظاماً مأتین و ثمان قطعات متصلة کل نوع منها بالنوع الآخر فی المفاصل و هی مختلفة الاشکال و مغایرة الهیآت بعضها رواخی و بعضها اصلاب بعضها قصار و بعضها طوال بعضها اَرِقَّاء و بعضها ضخائم بعضها مُجَوَّفَاتٌ و بعضها مُصْمَتَاتٌ بعضها مُدَوَّراتٌ و بعضها صفائح فتمت الشکلة العظامیة من الابنیة الانسانیة ثم کسوت تلک العظام بالعضلات الابدانیة و الاعصاب العلویة و السفلیة و العروق الریویه و الشریانیة و المبین هذه الطورة العظامیة المقولات الازلیة القرآنیة: «فَخَلَقْنَا المُضْغَةَ عِظَاماً فَکَسَوْنَا العِظَامَ لَحْماً» ای صیرنا تلک القطعة اللحمیة عظاما صلبة لتکون اَعمِدَةً للجُثَثِ الانسانیة فکسونا هذه القطعات العظامیة، باللحوم المشتملة علی الشحوم و العروق و الدماء الجریانیة، فیاذا اللُّبِ السَّویِّ، هَلَّا اَعْدَیْتَ تفکیرک القوی، فی میادین هذا الطور العظمی کی تَغْنَمَ افیاء السعد العلمی.
السابع الطور الدنیوی
الدنیا هی ما حواه اللیل و النهار و اظلته السماء و اَفَلّته الارض فلما مضی من تکامل الاسکلة البشریة فی دارها الرحمیة مأة و عشرون یوما و ذلک اربعة اشهر تعلق بها روحها التجردی تعلقا تحریکیا و هذا اضعف التعلقات الخمس الآتیة و متی جاء اوان الخروج منها سارت من دارها الجنینیّة الی دارها الولیدیة ثم و ثم الی آخر المراتب التسع فان الانسان فی بطن امه یسمی جنینا و اذا ولد یسمی ولیدا و فی حالة الرضاع یسمی صبّیا ثم منها الی خمس عشرة سنة یسمی مراهقا و من هذه السنة الی ان یبلغ تسع عشرة سنة یسمی غلاما و منها الی اربع و ثلاثین سنة یسمی شابا و من آخر اوان الشباب الی ان یبلغ احدی و خمسین سنة یسمی کهلا ثم منها الی آخر عمره یسمی شیخا. الی هذا الطور الطویل التفاصیل اشار الرَّبُ الکریم فی کلامه القدیم:
«ثُمَّ اَنشَأناهُ خَلقاً آخَرَ فَتَبارَکَ اللّهُ اَحسَنُ الخَالِقِینَ» ای فلما صورنا الانسان باحسن الصور فی رحم امه عَلَّقنا روحه بجسده و جعلناه حیا متحرکا بعد ما کان جمادا ساکنا.
و اعلم ان تعلقات الموجودات بالاشیاء لایخلو عن سبعة انواع، اربعة منها معلوم لاینکرها ذو الحس السلیم، اوّلها تعلق الجسم بالجسم کتعلق الدبس بزِقِّه و ثانیها تعلق الجسم بالعرض کتعلقه بلونه و ثالثها تعلق العرض بالجسم کتعلق لون الدبس به و رابعها تعلق العرض بالعرض کتعلق لونه بحلاوته و خامسها تعلق المجرد بالمواد کتعلق الروح بالجسم و سادسها تعلق المجرد بالمجرد کتعلق الروح بالروح الآخر و سابعها تعلق الخالق بالمخلوق کتعلقه تعالی بجمیع خلائقه. و المراد من التعلق فی تفسیر هذه الآیة النوع الخامس یعنی تعلق روح الانسان ببدنه و هذا التعلق یکون خمسة اقسام:
الاوّل التعلق التحریکی و هو تعلق الروح بالجنین و هذا مبدأ الحیاة الحیوانیة و مقدمة النشأة الانسانیة و بعد هذا التعلق یَطْفِقُ الجنینُ ان یتحرک و یتجنب من کشح الی کشح و لایتزاید نشوه فی العالم الرحمی غیر هذا التحرک و محل هذا التعلق الطور السادس. و الثانی التعلق التدبیری فان الانسان لما انتقل من حیاته الجنینیة الی حیاته الولیدیة تعلق به روحه تعلقا تدبیریا و صار امیرا مدیرا فی بلاده الآدمیة و هو یکلفه بالف آلاف من الامور الفعلیة و القولیة و الارادیة الی آخر الآونة الیقظانیة. و الثالث التعلق التعطیلی فاذا نام الانسان یتعلق به روحه تعلقا ضعیفا بحیث تصل ضعافة هذا التعلق الی حد تتعطل فیه الحواس و یزول الدرک هذا التعلق و الذی قبله مختصان بهذا الطور السابع. و الرابع التعلق التنبیهی و هو مخصوص بالطور الثامن. و الخامس التعلق التکمیلی و لا یوجد هذا الّا فی الطور التاسع و سیأتی بیان کل منهما فی موضعه انشاء الله تعالی.
و معنی قوله تعالی «فَتَبَارَکَ اللهُ اَحسَنُ الخَالِقینَ» ای فتعالی شأنه فی انشاء الانسان و ایجاده فی کل طور من اطواره بالشکل العجیب و الترکیب القریب لاسیما فی طور ازدواج الارواح بالاشباح فهو احسن الصانعین و احکم المحکمین. ایها الذکی اذا صرفت عنان التفکیر الی التأمل فی خلقة ذاتک و امعنت النظر فی شخصیتک و طالعت تشریحات اعضائک من فرق رأسک الی تحت قدمک لوجدت من الخلقة الحکیمیة و الصنعة المتینیة ما ادهش العقلاء و حیر الظرفاء. فنعم الفهیم ابو الذبیح اسماعیل الرومی حیث قال:
تزعم انک جرم صغیر و فیک اِنْطَوَی العالمُ الاکبرُ فجسم الانسان کالعرش و نفسه کالکرسی و قلبه کالبیت المعمور و اللطائف القلبیة کالجنان و القوی الروحانیة کالملائکة و العینان و الاذنان و المنخران و السبیلان و الثدیان و السرة و الفم کالبروج الاثنی عشر و القوة الباصرة و السامعة و الذائقة و الشّامة و اللامسة و الناطقة و العاقلة کالکواکب السبعة السیارة و کما ان ریاسة الکواکب بالشمس و القمر و احدهما یستمد من الآخر فکذلک ریاسة القوی بالعقل و النطق و هو ای النطق مستمد من العقل و کما ان فی العالم الکبیر ستین و ثلاثمأة یوم فکذا فی الانسان ستون و ثلاثمأة مفصل و کما ان للقمر ثمانیة و عشرین منزلا یدور فیها فی کل شهر فکذا فی الفم ثمانیة و عشرون مخرجا للحروف و کما ان القمر یظهر فی خمس عشرة لیلة و یخفی فی الباقی کذلک التنوین و النون الساکنة یخفیان عند ملاقاتها خمسة عشر حرفا و کما ان فی العالم الکبیر ارضا و جبالا و معادن و بحارا و انهارا و جداول و سواقی، فجسد الانسان کالارض و عظامه کالجبال التی هی اوتاد الارض مخه کالمعادن و جوفه کالبحار و امعاؤه کالانهار و عروقه کالجداول و السواقی و شحمه کالطین و شعره کالنبات و منبت الشعر کالتربة الطیبة و انسه کالعمران و ظهره کالمفاوز و وحشته کالخراب و تنفسه کالریاح و کلامه کالرعد و اصواته کالصواعق و بکاؤه کالمطر و سروره کضوء النهار و حزنه کظلمة اللیل و نومه کالموت و یقظته کالحیاة و ولادته کبدء سفره و ایام صباه کالربیع و شبابه کالصیف و کهولته کالخریف و شیخوخته کالشتاء و موته کانقضاء مدة سفره و السنون من عمره کالبلدان و الشهور کالمنازل و الاسابیع کالفراسخ و ایامه کالامیال و انفاسه کالخطی فکلما تنفس نفسا کانّه یخطو خطوة الی اجله و له فی کل یوم اثنا عشر الف نفس و کل لیلة کذلک فیوم القیامة ینظر فی کل نفس اخرجه فی غفلة عن ذکر الله. فیا طول حسرة من مضی نفس من انفاسه بالغفلة ثم الارض سبع طباق ارض سودآء و غبرآء و حمرآء و صفرآء و بیضآء و زرقآء و حضرآء فنظائرها من الانسان فی جسمه الجلد و الشحم و اللحم و العروق و العصب و القصب و العظام و هذه المرة السودآء بمنزلة الارض لیبسها و بردها و هذه المرة الصفراء بمنزلة النار لیبسها و حرارتها و هذا الدم بمنزلة الهواء لحرارته و رطوبته و هذا البلغم بمنزلة الماء لبرودته و لزوجته و کما ان المیاه مختلفة فمنها الحلو و المالح و المنتن کذلک میاه بدن الانسان هذا ماء العین ملح لان العین شحمة و لولا ملوحة مائها لفسدت و هذا الریق عذب و لولا ذلک ما استعذب طعام و لا شراب و هذا الماء الذی فی صماخ الاذنین مر لانهما عضوان مفتوحان لا انطباق لهما حتی ان نتن الماء یصد کل شیء عن اذنه و لو ان دودة دخلتهما لماتت لمرارة ذلک و نتنه و لولا ذلک لوصل الدیدان الی دماغه فافسده.
ثم فیه اخلاق جمیع الحیوانات فهو کالملک من جهة المعرفة و الصفاء و کالشیطان من جهة المکر و الکدورة و کالاسد فی الجرأة و الشجاعة و کالبهیمة فی الجهل و کالنمر فی الکبر و کالفهد و الاسد فی الغضب و کالذئب فی الافساد و الاغارة و کالحمار فی الصبر و کذا کالحمار و العصفور فی الشهوة و کالثعلب فی الحیلة و کالفأرة و النملة فی الحرص و الجمع و کالکلب فی البخل و کذا فی الوفاء و کالخنزیر فی الشره و کالحیة فی الحقد و کالجمل فی الحلم و کذا فی الحقد و کالدیک فی السخاوة و کالبوم فی الصناعة و کالهرة فی التواضع و التملق و کالغراب فی البکور و کالبازی و السلحفاة فی الهمة الی غیر ذلک و یزید علی الجمیع بالنظر و وجود التمییز و الاستدلال بالشاهد علی الغائب و انواع الحرف و الصناعات فهذه کلها آیات الله تعالی فی انفسنا فَتَبارَکَ اللهُ اَحسَنُ الخالِقِین، انتهی ما قال ابو الذبیح.
فحبذا الاستاذ الطنطاوی حیث تکلم بالتشریح و جعل اجهزة الجسم ثمانیة:
اوّلها جهاز الحرکة و یدخل تحته العظام و المفاصل و العضلات الارادیة و اوتارها و ثانیها الجهاز الدوری و اعضاؤه ثلاثة القلب و الاوعیة الکبیرة و الاوعیة الشعریة و ثالثها الجهاز التنفسی و اعضاؤه اربعة الحنجرة و القصبة و الشعب و الرئتان و رابعها الجهاز الهضمی و اعضاؤه تسعة الفم و الاسنان و غدد اللعاب و البلعوم و المری و المعدة و البنکریاس و الکبد و الامعاء. الخامس الجهاز اللینفاوی و اعضاؤه عروق الدم الابیض و الاوعیة اللبنیة و الطحال و بعض الغدد. السادس الجهاز البولی و اعضاؤه اَلْکُلیٰ و الحالبان و المثانة و مجری البول. السابع الجهاز الجلدی و اعضاؤه غدد العرق و الغدد الدهنیة و الشعر و الاظافر و طبقات الجلد. الثامن الجهاز العصبی و اعضاؤه المخ و النخاع و الاعصاب بانواعها و اعصاب الحواس الخمس.
و الاستاذ المذکور ضرب مثلا عجیبا لعجایب هذه الحکم فی جسم الانسان فقال: تصور ایها الذکی اَنک فی حدیقة فیها من کل فاکهة زوجان و رأیت ضروب الثمار تحیط بک و نظرت عینُک تلک الانواع فاخترت منها فاکهة التفاح فماذا حصل اقتطفت منها تفاحة و قشرتها و اکلتها فهذا هو المثل الذی اضربه لک و بیانه اننا نری ان فی بیوتنا ازرارا کهربائیة و تلک الازرار متصلة بسلک الکهرباء واصلة الی داخل بیوتنا مُنْتَهِیَةٌ باجراس فاذا ضغط الزائر علی الزر الکهربائی سمع اهل البیت صلصلة الجرس فارسلوا خادما یفتح الباب و یدخل الزائر فی المنزل هکذا یحصل فی اجسامنا الا تری ان اعیننا لما رأت التفاح وصلت الصورة المرسومة علی شَبَکّیة العین الی اعصاب الحس و عرفتها القوة الحاکمة فی الدماغ فاوعزت الی اعصاب الحرکة فحرکت الیدین فاقتطفتا هذه التفاحة فالزائر فی مثال المنزل اشبه بنفس التفاحة هنا و ارسال صورة التفاحة من شبکیة العین الی القوة الحاکمة فی الدماغ اشبه بمرور التیار الکهربائی عند الضغط علی الزر الکهربائی و نفس العین اشبه بنفس الزر الکهربائی و اهل المنزل فی الداخل اشبه بالقوة الحاکمة فی الدماغ و ارسال الخادم لفتح الباب اشبه بما تفعله القوة الحاکمة فی الدماغ من تحریک اعصاب الحرکة فتحرک الید لاخذ التفاحة و وضع التفاحة فی الفم و اکلها اشبه بدخول القادم منازلنا هذا اول عمل من اعمالنا فی هذه التفاحة و لقد تم هذا العمل بقوة الجهاز العصبی و الجهاز المعد للحرکة. اما الجهاز العصبی فان العین لما رأت التفاحة و عرضتها علی القوة الحاکمة لم تجد لها سبیلا الا اعصاب الحس و اعصاب الحس متصلة من العین و بقیة الحواس بالنخاع و المخ فلولا هذا الجهاز و اعصابه ما امکننا ان نعرف لون التفاحة و شکلها و وصفها و لا طعمها بل کنا لانفرق بین اللبن و الآجر و التفاح و الحجر فالجهاز العصبی المذکور به ادرکنا مزیة تلک التفاحة، اللهم انک اَدْهشتنا بصنعک فی اجسامنا و اخجلتنا بجهلنا العظیم حتی ان کثیرا من الاطباء یا الله لا یعجبون من ذلک لعدم احساسهم ببهجة الجمال و ان کانوا یبصرون نظامه. اما الجهاز المعد للحرکة و هو الذی تقدم انه یدخل تحته العظام و المفاصل و العضلات الارادیه و اوتارها فان عمله فی التفاحة لا یکون الا بعد تمام عمل الجهاز العصبی الا تری رعاک الله ان صورة التفاحة لما وصلت الی القوة الحاکمة فی الدماغ اسرعت تلک القوة الی تحریک اعصاب الحرکة المتصلة بالعضلات و اوتارها فی الید فاقتطفتها فاعصاب الحس وظیفتها علمیة و اعصاب الحرکة وظیفتها عملیة. سبحانک اللهم قد جعلت عمل اعصاب الحس مقدما علی عمل اعصاب الحرکة کما جعلت قراءة العلم مقدمة علی العمل فلا عمل الا بعد علم کما لا اقتطاف للتفاحة الا بعد احساس بها فهذان جهازان من الاجهزة الثمانیة المتقدمة قد استبانت اعمالهما فی هذه التفاحة، هنالک یاتی عمل الجهاز الهضمی فالفم یتلقاها و الاسنان تمضغها و غدد اللعاب تفتتها و تهضمها و البلعوم یدحرجها و المری یزلقها و المعدة تطبخها والبنکریاس یزید هضمها کما فعل اللعاب فی الفم و الکبد و الامعاء یقتسمان مواد هذه التفاحة فالکبد تأخذ الخلاصة الغذائیة التی صارت دما و الامعاء تأخذ الفضلة التی لا تصلح للغذاء لتقذفها الی الخارج بعد تمام دورتها هنالک یأتی عمل الجهاز الدوری الدموی و عمل الجهاز الدوری التنفسی فنری القلب و الاوعیة الکبیرة و الاوعیة الشعریة التی تحمل الدم الوریدی و هو الاسود و الدم الشریانی و هو الاحمر تقوم بادارة الدم فی الجسم و ما هذا الدم الا خلاصة تلک التفاحة فتعطی تلک العروق الشریانیة لکل عضو من اعضاء الجسم قسطه و حظه و ما یناسبه من خلاصة تلک التفاحة و اما الدورة التنفسیة التی تقبل الهواء الجوی فی الحنجرة و فی القصبة الهوائیة و فی الشعب و فی الرئتین فانها هی التی بها یطهر الدم الذی یدیره الجهاز الدموی فان الهواء حینما یصل الی الرئتین تلتقطان منه الاکسوجین و تعطیانه المواد السامة للجسم المسود للدم التی هی اشبه بالفحم المسماة بالمادة الکربونیة فیأخذها الهواء و یحملها الی الخارج بطریق الزفیر فجهاز التنفس مساعد للجهاز الهضمی اما الجهاز اللینفاوی فهو اشبه بتابع لجهاز الدورة الدمویة. فاذا رأینا لبن اناث الحیوان و لبن المرأة التی اکلت هذه التفاحة فاننا نقول ان هذا الجهاز اللینفاوی قد قلب الدم الی مادة لبنیة و هکذا المواد التی فی الطحال و بعض الغدد فهذه کلها من العوامل التی تعمل فی الدم و تصنع منه مواد تغایر الدم لمنافع خاصة و اما الجهاز البولی المتقدم فهو الذی یأخذ من الدم المادة المائیة الضارة بجسم الحیوان و یقذفها الی الخارج بطریق الحالبین و المثانة و مجری البول و ذلک فیه الماء الباقی من ماء التفاحة الذی لا یلائم ترکیب الدم و هناک الجهاز الجلدی فان ما فیه من الغدد الدهنیة و الشعر و الاظافر و کذا الطبقات المختلفة یأخذ کل منها حظه من خلاصة التفاحة الجاریة فی العروق الشریانیة انتهی کلام استاذ.
فحاصل الکلام الانسان مخلوق عجیب اودعه الله تعالی فیه من الصنائع العجیبة و الحکم البدیعة ما لایحصی، منها ان شبره مقیاسه فکان طوله ثمانیة اشبار بشبره و باعه کطوله علی السواء و اذا مد یدیه الی اعلی کان عشرة اشبار و منها ان القالب الانسی علی نمط واحد تقریبا و عدادهم تتجاوز آلاف المیلیارد معهذا لایتشابه بعضهم بعضا بل الاخوان من ابوین لم یتشابها و ان کانا توأمین و ان کنت تظن الشباهة بینهما فی بادی النظر و لکن بعد الانس و التفحص تعلم الفرق التام من کل وجه فتوجد التفاوت بینهما فی الخلق و الخلق و فی السیرة و الصورة و فی الصیت و الصوت حتی الخطوط الدقیقة فی البَشَرِ البشریة و الجهاز المخترعة الموسومة بالداکتیلوسکوبی تمیز الاناسی قاطبة من الاول الی الآخر بمقدار زر القمیص من طرف الاصبع الواحدة تمییزا لایشک فیه احد، هذه الصنعة التمیزیة لیست بمختصة بالآحاد الانسانیة بل موجودة فی الآحاد الحیوانیة بل فی آحاد الخلائق کلها فما من فرد من افراد الموجودات الا و یغایر فردا آخر و یتمایزه من کل جهة هل تصدر هذا الفعل العظیم الا من القدیر العلیم الحکیم.
اما الصانعون الحذاق و الکاشفون الجهابذة یوجدون الاختراعات العدیدة و المعامل الکثیرة و لکن لایقدرون التمییز بین افراد مصنوعاتهم حتی لا یغایر الواحدة منها بالوتد الزائد الاخری بل تشابهت بعضها بعضا و لا یمکنهم التفریق بین احاد السیارات التی صنعت فی معمل واحد الا بالارقام المرقومة امامها او خلفها لیس هذا الا عجزا صرفا و فقرا بحتا، این قدرة القادر الجلیل من فعل الفقیر الذلیل؟
ایها العقلاء اذا ما اعتَنَیْتُم بالبیانات المزبورة و المقالات المشروحة اعتناء عمیقاً و تعمقتم فی تفکیرها تعمقا شدیدا لایقنتم ایقاناً قویّا و لفهمتم فهما جلیّا حقیّة کلامه تعالی:
«و مَا اُوتِیتُم مِنَ العِلمِ اِلَّا قَلِیلاً» ای المعلومات التی اوتیها لکم ایها العلماء و ان کانت کثیرة فی نفسها لکنها قلیلة جدا بالنسبة الی معلومات الله تعالی لان خلائقه آلاف نوع و الانسان واحد منها فان الملایین من البرفسور و الدکاتر الحذاق لو بذلوا غایة وسعهم لاستشکاف حقیقة ما اودعه تعالی فی هذا النوع ما قدروا.
الثامن الطور البرزخی
و البرزخ هو عالم بین الدنیا و الآخرة، فلما خرج الانسان من عالم الدنیا بالموت فقد دخل فی عالم البرزخ و لم یفارق روحه فراقا کلیا بحیث لم یبق الیه التفات اصلاً بل یتعلق به تعلقا تنبیهیا و حینئذ یتذکر الانسان ما سعی فیصیر مسرورا ضاحکا او مغبونا خاسرا لما یری و لهذا اشارة فی الحدیث النبوی:
«النَّاسُ نِیَامٌ اِذَا مَاتُوا اِنتَبَهوُا» ای ان الانسان کلهم فی عالم الدنیا مستورون لایرون ما لهم و ما علیهم فلما اعرضوا عنها و دخلوا الی ساحة البرزخ لشاهدوا مشاهدة عینیة انهم فی ای واد یهیمون و ایقنوا ایقانا شهودیا بانهم فی نجاة او هلاک فالناجی منهم یقول:
«یَا لَیتَ قَومِی یَعلَمُونَ بِمَا غَفَر لِی رَبِّی وَ جَعَلَنِی مِنَ المُکرَمینَ» و الهالک منهم یقول :
«رَبِّ ارجِعُون لَعَلِّی اَعمَلُ صَالِحاً فِیمَا تَرَکتُ». قال الامام الغزالی:
و اعلم ان المؤمن ینکشف له عقیب الموت من سعة جلال الله ما تکون الدنیا بالاضافة الیه کالسجن و المضیق و یکون مثاله کالمحبوس فی بیت مظلم فتح له باب الی بستان واسع الاکناف ای بعید الاقطار لا یبلغ طرفه اقصاه فیه انواع الاشجار و الازهار و الثمار و الطیور فلا یشتهی العود الی السجن المظلم و قد ضرب له رسول الله صلی الله علیه و سلم مثلا فقال لرجل مات: اصبح هذا مرتحلا عن الدنیا و ترکها لاهلها فان کان قد رضی فلا یسره ان یرجع الی الدنیا کما لا یسر احدکم ان یرجع الی بطن امه انتهی ما قال الامام. هذا محمل الحدیث الصحیح: «الدنیا سجن المؤمن و جنّة الکافر» و الدلیل الی هذا الطور البرزخی قوله تعالی:
«ثُمَّ اِنَّکُم بَعدَ ذَلِکَ لَمَیِّتُونَ» ای انکم ایها الناس بعد طورکم الدنیوی الجاری ستصیرون الی طورکم البرزخی الآتی و فیه ما فیه
فاعدوا عُدّتکم ان کنتم عاقلین.
التاسع الطور الاخروی
الآخرة هی دار البقاء التی لا دار بعدها فان الاولین و الآخرین بعد موتهم جمیعا لیخرجون من الاجداث سراعا کان لم یلبثوا الا ساعة من النهار فتعلق بهم ارواحهم تعلقا تکمیلیاً و هو اکمل انواع التعلقات الروحیة و البدن لایقبل مع هذا التعلق التکمیلی موتا و لا نوما و لا فسادا بل وجدت معه فی کل ذرة من ذرات وجود الانسان الحواس الخمس الکاملة ای یبصر کل ذرة من ذرات بدنه کالعین و یسمع کالاذن و یشم کالخیشوم و یذوق کاللسان فیکشف الله عنهم غطائهم فادراکهم یومئذ حدید.
و البرهان علی هذا الطور الاخروی قول الله المتین فی کتابه المبین: «ثُمَّ اِنَّکُم یَومَ القِیَامَةِ تُبعَثُونَ» یعنی ایها الانام انکم بعد المکث الطویل فی طورکم البرزخی لالی طورکم الابدی تحشرون فمحل هذا الطور الاطول دار اقامة لکم.
و اعلم ان لنفس الانسان اربعة دُوَر. الاولی محل الاطوار الاربعة ای
من الثالث الی السابع اعنی بطن الام و ذلک محل الحصر و الضیق و الظلمة. الثانیة محل الطور السابع اعنی الدنیا و هی محل اکتساب الخیر و الشر فاذا خرج الانسان من بطن امه بکی علی مخرجه فمهما رأی الضیاء و ذاق الرضاع فلا یحب الرجوع الی داره الاولی وسعة هذه الدار بالنسبة الی الاولی مما لم تقابلها المقایسة کیف یمکن المقایسة لان الاولی فی غایة الضیقة و الثانیة فی نهایة الوسعة. الثالثة محل الطور الثامن اعنی البرزخ و هی اوسع و اعظم من الثانیة و نسبتها الی الثانیة کنسبة الثانیة الی الاولی فان العبد الصالح و ان کان یجزع من الموت فلمّا قدم الی هذه الدار لم یرغب ان یرجع الی الدنیا کما لایرغب الولید ان یرجع الی الرحم. الرابعة محل الطور التاسع اعنی الآخرة التی هی دار القرار و هذه اوسع و اعظم جدا و لایسع تصور وسعتها فهم العقلاء و نسبتها الی الثالثة کنسبة الثالثة الی الثانیة، ذلک یوم الخلود یومئذ یصدر الناس اشتاتا لیروا اعمالهم فمن یعمل مثقال ذرة خیرا یره و من یعمل مثقال ذرة شرا یره، للذین احسنوا الحسنی و زیادة و لایرهق وجوهَهُم قتر و لا ذلة اولئک اصحاب الجنة هم فیها خالدون و الذین کسبوا السیئات جزآء سیّئة بمثلها و ترهقهم ذلة ما لهم من الله من عاصم کانما اُغْشِیَتْ وجوهُهُم قطعا من اللیل مظلما اولئک اصحاب النار هم فیها خالدون.
ایها العاقل انظر الی اطوارک بالنظر الدقیق و تأمل فی خلقتک بالفکر العمیق هل تری من فطور ثم ارجع البصر کرتین ینقلب الیک البصر خاسئا و هو حسیر، فخمسة اطوار منها و هی اکثرها متحققة ثابتة بالحس و العقل و النقل و العقلاء متفقون فیها و لا ینکرها من یقبل محسوسات الحواس و امّا اقلها و هو الاول و الثانی من الابتداء و الثامن و التاسع من الانتهی فهو ثابت بالعقل و النقل، مهما ثبت ان اکثر الاطوار حقیقة عینیة لا یشک فیها فلا ریب فی اقلها اذ للاکثر حکم الکل. علا ان هذه الاطوار الاربعة و ان کانت تعزب عن الحواس تدلها العقول و النقول، هل ینکر ما غاب عن الحواس الا من حصر علومهم بالمحسوسات اولئک کالانعام بل هم اضل یلزمهم الصبی العاقل کما وقعت فی مدرسة ابتدائیة حیث سأل معلم الاطفال: اتروننی؟ قالوا: نعم، قال: فاذاً انا موجود، قال: اترون اللوح؟ قالوا: نعم، قال: فاللوح اذاً موجود، قال: اترون الطاولة؟ قالوا: نعم، قال: فالطاولة اذاً موجودة، قال: اترون الله؟ قالوا: لا، قال: فالله اذاً غیر موجود، فقام احد المتعلمین و قال: ایها الاخوان هل ترون عقل الاستاذ؟ قالوا: لا، قال: فعقل الاستاد اذاً غیر موجود فبُهِتَ المعلّمُ و تحیّر. افی الله شک فاطر السموات و الارض؟ افمن یخلق کمن لایخلق؟ اغیر الله تبغی ربّا و هو رب کل شیء؟
تنبیـه
قد انتشرت نشریة فی هذا العام المیلادی 8/5/1990 بواسطة المؤتمرة الاسلامیة العراقیة من الشعب الاتریشی بان الدکتر الآلمانی قد اسلم بعد اکتشافه من انبوبة قصبة الریة الیمینیة من کل انسان آیة غریبة و امارة عجیبة علی الوهیته تعالی و هی تخطیط کلمات التوحید «لا اِلهَ اِلّا الله مُحَمَّد رَسُولُ الله» بالخطوط العربیة الغضروفیة بینتها حاسة الجهاز الکامپیوتریة و طبعت شکلتها مکبرة فی تلک النشریة و بهذا انکشف الغطاء عن سر قوله تعالی: «سَنُرِیهِم آیاتِنا فِی الآفاقِ و فِی اَنفُسِهِم حَتَّی یَتبَیَّنَ لَهُم اَنَّه الحَقُّ» ای سنظهر للانسان براهیننا فی الاجرام الدنیویة الآفاقیة و الاجسام الآدمیة الانفسیّة و هو یشاهدها حتی یعلم انه الحق فیؤمن به و کذا رفعت الاستار عن وجوه قول النبی المختار:
«من عرف نفسه فقد عرف ربه» ای من تفکر فی خلقة ذاته و بذل وسعه فی معرفة نفسه و بلغ من علم تشریح الابدان ما یبین الحقایق و یظهر الدقایق و یکشف الاغطیة عن دلائل الالوهیة فقد صار بصیرا بربه و عریفا بحقه و کان من الفائزین الذین یرثون الفردوس هم فیها خالدون.
هذا ما ترشحت افکاری فی تذکر اطواری، فالمأمول منکم یا اولی الالباب ان تسمحوا باجراء قلم الصواب علی خطائی فی العبارات و مضامین الکتاب.
ربّ اجعلنی من الذاکرین و لا تجعلنی من الغافلین توفنی مسلما و الحقنی بالصالحین و صلی الله علی سیدنا محمّد و علی آله و صحبه اجمعین برحمتک یا ارحم الراحمین.
ترجمه فارسی
تفکیر الاخوان فی اطوار الانسان
مؤلف: استاد عبدالرحمن آخوند تنگلی
ترجمه: کمال الدین آخوند تخله
بسم الله الرّحمن الرّحیم
پیشگفتار مترجم
با سپاس بر پدید آورنده افضل مخلوقات، انسان، آن موجود آفریده شده از خاک و ازدیاد یافته از آدم علیه السلام؛ اولین انسانی که کرامت وجودی خود را به شهادت قرآن؛ وَ لَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَ حَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ وَ فَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلاً[1]؛ از فضل الهی داشته و خداوند با سجده ملائکه ارزش او را دو چندان گردانید. و شیطان از آن سجده اِبا کرده و مطرود درگاه احدیت شد[2]. اینک به نکاتی پیرامون مراحل آفرینش جنین اشاره می نمائیم تا مطالب مندرج در کتاب آسان تر و قابل فهم تر شود.
1.آفرینش جنین ازخاک:
عناصر تشکیل دهنده نطفه انسان ابتدا از فرآورده های خاکی مانند آهن، مس، کلسیم، ید و… بوده که زمین آنها را به صورت انواع میوه ها و سبزیها در می آورد و نباتات در بدن دامها به لبنیات و گوشت تبدیل می شود و بدن انسان با تغذیه آنها نطفه و اسپرم می سازد. اکتشافات جدید نیز نشان می دهد که عصاره عناصری که زمین در بر دارد در بدن انسان نیز یافت می شود.
2. تبدیل مواد خاکی به نطفه:
املاح خاکی که به صورت نباتات،گوشت و لبنیات وارد بدن انسان می شوند عُصاره کِشی و تصفیه گردیده و وارد خون می شوند. آنگاه غدد تناسلی، مواد لازم را برای ساخت نطفه از خون گرفته و سپس مواد متشکله همراه موجودات ذره بینی در کیسه ی مخزن اسپرم جمع می شوند.
3.اسپرم (علق) :
در لغت به معنی خون بسته و به معنای زالو و حیوان خون خوار
آمده است. امروزه وقتی نطفه مرد را زیر میکروسکوپ می گذاریم، انبوه کرم های زنده شناوری را که شبیه به زالوست مشاهده می کنیم. تعداد این اسپرم ها در هر مقاربت 312/180/000 است که از این تعداد 6/87 درصد بیضی شکل بوده و به طور متوسط در هر مقاربت برای ایجاد آبستنی 20000000 اسپرم ضروری است. تخمدان یک زن جوان تقریباً شامل 300000تخمک نارس است که از میان آنها 400 عدد بالغ می شوند. تخمک هنگام قاعدگی زن پس از تَرَک خوردن کیسه ای که محتوی آن است، به روی دنباله های لوله کوتاهی که از تخمدان تا زهدان کشیده شده است افتاده و با حرکت مژه های لرزان این لوله، خود را به زهدان می رساند؛ بدین ترتیب تخمدان زن خود را برای پذیرش اسپرم نر آماده می سازد. به احتمال قوی اسپرم ها این مسیر را با فعالیت محرکه خود طی می کنند و خاصیت جذب زهدان هم (به وسیله انقباضات) به آن کمک می دهد. 60 الی70 دقیقه بعد از مقاربت خود را به تخمک داخل لوله رسانده و ناگهان نبرد سختی میان آنها در می گیرد. سرانجام اولین اسپرم پوسته را شکافته و وارد تخمک می شود و به محض ورود دُم اسپرم قطع گردیده و محل ورود متورم می گردد. در این موقع پرتوپلاسم های تخمک نیز منقبض شده مایعی از خود خارج می سازد تا اسپرم های دیگر نتوانند وارد آن شوند.
تخمک دانه سفیدی است که دویست و پنجاه هزار بار از یاخته جنسی نر بزرگتر است. از این رو وقتی تخمک با سیل اسپرم نر برخورد می کند یکی از آنها را در خود فرو می برد و کروموزم های سلول نر که تعدادشان به نصف تقلیل یافته با کروموزم های سلول تخمک می آمیزد و در نتیجه موجود تازه ای به نام سلول تخم پدید می آید که در اصطلاح قرآن، أمشاج[3]، نامیده می شود.
حدود یک هفته طول می کشد تا سلول تخم از لوله رحم به رحم منتقل شده و جایی برای لانه گزینی و تغذیه و تقسیم پیدا کند.
اگر مانعی پیش آید که سلول تخم نتواند خود را به رحم برساند کار جنین عقیم می ماند. بر اساس تقسیمات متوالی، توده ای سلولی به وجود می آید آنگاه سلول های مرکزی متوجه سطح آن می شوند و شکل توت فرنگی و سپس شکل کره ای میان تهی به خود میگیرند در مرحله بعد قسمتی از دیواره متوجه داخل شده و توده سلولی رفته رفته به صورت کیسه ای دولایه در می آید.
از تقسیمات این سلول ها و تغییر شکل تدریجی آنها بافتها و اندامها و دستگاه های مختلف بدن ساخته می شود. در هفته سوم طول جنین به 6/2 میلیمتر می رسد و به تدریج تشکیلاتِ سر مشخص می گردد، کمی بعد قلب در حفره ها تشکیل شده و آثار مغز و چشم نمایان می گردد و در اواخر این هفته جوانه های کوچک دست و پا ظاهر می شود. در هفته چهارم جنین بر روی سطح شکمی خود پیچ خورده و طول آن به 5/7 الی10 میلیمتر میرسد و نشانه های چشم وگوش و بینی کم کم ظاهر می گردد. بر آمدگی وسط، قلب جنین است و نسبت قلب یک انسان بالغ به حجم بدنش 9 برابر بزرگ تر است. برآمدگی بالا سر جنین است و بر آمدگی های پایین آن فک پایین و زبان را تشکیل می دهند. سپس اسکلت استخوانی بین جنینی را می بینیم که ابتدا غضروفی بوده واکنون به استخوان تبدیل شده است. از میان استخوان های بدن، استخوانهای سخت و محکم جمجمه مهم تر است. این قطعات که با شیارهایی از هم فاصله دارند عبارتند از، دو استخوان گیجگاه قسمت فوقانی پس سر، دو استخوان پیشانی و بالاخره بالای استخوان پروانه ای.
یکی از شگفتی های آفرینش جنین، پوست یا پوشش زیبایی است که بر روی استخوانها پوشیده شده است. پوست جنین ابتدا آنقدر نازک است که رگهای بدن از پشت آن پیدا است. در این دوره ناخن های جنین شروع به رشد کرده و رشد بیش از حد آنها برای پوست خطرناک است. نوزادانی که با سر و صورت خراشیده به دنیا می آیند در اثر همین ناخن های بلند و تیز است. تولد نوزاد یکی از شگفت ترین اتفاقات دستگاه آفرینش است. جنینی که 9 ماه در محیطی گرم و مطبوع و لزج و مرطوب، از راه ناف تغذیه کرده ناگهان وارد جهانی پر هیاهو و پر نور و محیطی خشک و گرمتر یا سردتر از دنیای رحم می شود، که باید با دهان تغذیه و بلافاصله از راه بینی تنفس کند و برای اینکه بتواند در این محیط تازه به زندگی خود ادامه دهد باید مشقّات زیادی را تحمل کند.
مترجم کمال الدین آخوند تخله
بنام خداوند بخشنده مهربان
مقدمه ی مؤلف
سپاس خدایی را سزاست که ما انسانها را به اَشکال مختلف آفریده و برای ما عُمر و فرصتی مشخص نمود. و با درود و سلام بر روان پاک یگانه شخصیت عالم وجود که فرستادهای بشارتگر و برگزیدهای ایدهآل است. و نیز بر یاران خیّر و پیروان نیک و همیشگی آن حضرت.
بعد از حمد و صلوات، سخن از این قرار است که زمانِ قدرت نمایی الهی فرا رسیده وحکمت لایزال خداوندی اقتضا می نمود تا خداوند آیات دالّ بر الوهیّت و ربوبیّت خویش را نشان دهد؛ لذا خداوند جهان هستی را از پَستی و نابودی به بلندای وجود رسانید.
در جهان هستی اشیاء بدیعی را خَلق نمود که عقول بشری، گذشته از سرشماری آن از شمارش انواع بی شمار آن نیز عاجز بود. این قدرت نمایی و ابداع شگفتیها از این حکمت سرچشمه داشت که خداوند سبحان اراده نمود نزد مخلوقات روحانی و جسمانی (آسمانی و زمینی)، شناخته شده و در روزگار دنیوی معبود واقع گردد. بنا بر حدیث قدسی که می فرماید:
«من گنجی مخفی بودم و اراده شناخته شدن نموده ام لذا مخلوقات را آفریدم». اگر خداوند موجودات را نمی آفرید از پرده مجهولیت خارج شده و به معلومیت آشکارا نمی رسید، این سوال به میان می آید که اگر عقول سالم را خلق نمی کرد چه کسی یارای تفکر در نشانه های قدرتش را داشت؟ و اگر بندگان مطیع و فرمان بردار را نمی آفرید چه کسی او تعالی را عبادت می کرد؟ لذا از این کلام قدسی نتیجه می گیریم که خداوند تبارک و تعالی موجودی ازلی و ابدی و متّصف به صفات الوهیت (کامله) و منزّه از علامات بندگی (ناقصه) می باشد و خالق موجودات فوقانی و تحتانی (آسمانی و زمینی) است. هم اوست که بعد از خلقت، طوایف جنّی و انسانی را مورد آزمایش قرار می دهد. و هم اوست نازل کننده آیات قرآنی و فرستنده انبیاء دعوتگر که با بیانات مستند، به راه خداوند سبحان دعوت می نمایند و حاصل اینکه جماعت انسانی و جنّی می توانند با اطاعت از اوامر الهی بر جنّت های ابدی خداوند مشرف گردیده و یا با عصیان و تمرّد خویش سر از عذاب خانه الهی در آورند.
پس ای خردمند لازم شد که افسار فکر خویش را در میدان تفکر بر عجایب خلقت رها سازی. آیا در حیوانات وحشی و اهلی و آفرینش آنها نگریسته ای؟ و یا برگستره دشتها و سرزمینهای وسیع فکر کرده ای؟ بر پُرشدن دره ها، جوی های جاری و اقیانوس ها چطور، آیا اندیشیده ای؟ بنگر و ببین آیا آفریننده ای را می یابی؟ دوباره بنگر که این بار دیدگان خویش خسته و خیره تسلیم قدرت لایزال او گشته، بر می گردد. بنگر در آثار رحمت سبحان چگونه زمین مُرده را زنده گردانیده و حیات بخشید.
آنگاه که در آثارش اعم از نباتات، درختان، کوه ها، سنگ ها، بیابانها و دریاها، حیوانات مفید و مضر، پهنای عالم در میانه ها و کرانه های آن بنگری و یا بر پرندگان که با نظم و سرعت بی نظیر پرواز می کنند، فکر نمایی و یا بر ابرهای باران زا به همراه رعد و برق سهمگین با آب فراوان و یا آسمان مزیّن به ستارگان، ماه و خورشید و زیبایی آنرا مشاهده کنی و بر جزئی از اجزاء این جهان (اعم از اجزای ناچیز یا با شرافت) نظاره گر شوی احساس خواهی کرد که این محسوسات به غیر از تحت سیطره موجودی غالب نمی باشد. آیا اینها کارهایی هستند که بدون فاعل مختار باشند؟ آیا نمی دانی که پشگل شتر دلالت بر شتر و جای پاها، دلالت بر راه (مسیر) دارند، در نتیجه ساختار جهان بالا با همه لطافتش، موجودات زمینی با این همه ضخامتشان آیا دلالت بر آفریننده ای آگاه ندارند؟
کما اینکه فهم صدا موجب دانستن صدا کننده ای مدیر و مدبّر است. ای اندیشمند اگر با دور اندیشی و نگرشی جدید در پدیده های آسمانی و زمینی و عجایب خشکی و دریایی و نیز موجودات آشکار و نهان بنگری و تعقل نمایی دلیلی تحقیقی و علمی بر ایجاد این مخلوقات و ابداع این عجایب خواهی یافت که ممکن نمی باشد مگر از زنده ای که نه چُرت می زند و نه می میرد و کلید آسمانها و زمین بدست اوست، و اوست قادر برتمام اشیاء.
به ویژه اینکه هرگاه در خلقت و نظم مراحل تکاملی خویش اندیشیده و غوطه ور شوی حقیقت احوال خود را دانسته و خدایت را خواهی شناخت؛ خدایی که تو را آفرید و اندام بدنت را متناسب همدیگر قرار داده و در هر شکل که می خواست ترکیب نمود. شاهد این حقیقت این حدیث شریف است؛ هرکه خود را بشناسد حقاً خدایش را شناخته است.
هرکه تو را شناخت جان را چه کند فرزند و عیال و خانمان را چه کند
دیوانه کنی هر دو جهانش بخشی دیوانه تو هر دو جهان را چه کند[4]
هرکس دریابد که اندام انسان در بر گیرنده انواع اجزاء حساس، اعضاء محرکه، حسگر های ظاهری، لطایف باطنی، اخلاط متعدد و اوصاف بی شمار به سان جهانی کوچک است که محتاج تدبیرگری غیر محسوس بنام (روح) است که نه دانشمند و نه جاهل و نه مسلم و نه کافر، هیچ یک منکر وجود آن نیستند.
حال آنکه هیچ یک از اجزاء بدن نسبت به دیگری نزدیکتر بر روح نمی باشند. بلکه این روح است که قبل از تمامی سرزمین انسانی وجود داشته و بعد از نابودی آن نیز باقی خواهد ماند و هیچ گونه کیفیت و عینیتی برای آن شناخته نشده و با شناخت احوال جهان درون اصلاً در اثبات موجودی غیر محسوس که جهان بزرگ را اداره کرده به حرکت در می آورد مقتدر و ازلی است ابتدایی برایش نیست و ابدی است و نهایتی ندارد.
کوتاهی و قصور نخواهد کرد و آن موجودی بی مانند است و همه جا با ماست و از رگ گردن نیز بر ما نزدیکتر است. موجودی که دیدگان را یارای درکش نمی باشد، امّا خود درک کامل بر همه دارد و مهربانی آگاه است.
مَخلَص کلام:
شناخت عمیق از کالبد جسمانی و حکمفرمایی روحی که غایب از حواس انسانی است سبب ایمان بر سلطنت غیبی الهی و شرایع آسمانی و رحمانی است و نیز وصل کننده بر خوشبختی همیشگی و نجات بخشی از شقاوت ابدی است و حدیث مذکور «مَن عَرَفَ نَفسَه فَقَد عَرَفَه رَبَّه»: را فرموده ی خداوند تبارک و تعالی قوت بخشیده در سوره نوح آیه 14 میفرماید؛ شما را چه می شود که برای خدا عظمت قائل نیستید و قدر آن را نمی دانید و در بزرگی او تعالی نمی اندیشید تا یکتا پرستی کنید و او را اطاعت فرمائید و حال آنکه خداوند در وجود شما آیات عجیب و دلالات شگفت انگیزی بر کمال عظمت خویش که نشأت گرفته از حکمت بی نهایت و قدرت کامل الهی است به ودیعه گذاشت و آن اینکه خداوند انسان را طی مراحل مختلف آفرید. اول؛ به صورت روح مجرّد. دوم؛ خاک گِل شده. سوم؛ آب جهنده. چهارم؛ خون بسته. پنجم؛ گوشتی جویده شده. ششم؛ استخوانهایی که قطع و وصل می کند. هفتم؛ انسانی مشغول (دنیا). هشتم؛ مرده ای مدفون. نهم؛ زنده ای برانگیخته شده. جمعاً؛ نه (9) مرحله خلقت، که هر یک از این مراحل دارای صدها پند و هزاران عبرت می باشد که به حول و قوه الهی حتی الامکان آنها را شرح و بسط داده، بیان خواهیم کرد.
الحاج عبدالرحمن آخوند تنگلی طانا
مراحل مختلف آفرینش انسان
مرحله اول؛ خلقت تجرّدی یا آفرینش روح
دانستن این مطلب خالی از لطف نیست که بدانیم روح انسان گوهری نورانی و لطیفهای ربّانی است که قبل از خلقت اجساد مادّی آفریده شده است. بر این مرحله از خلقت در آیات 4 و 5 سوره تین اشارتی وجود دارد؛ «ما انسان را در بهترین قامت خلق کردیم و سپس آنرا در پَست ترین حالت انداختیم»؛ این مرحله به صراحت در حدیث نبوی آمده است؛ «خداوند ارواح بندگان را دو هزار سال قبل از اجسادشان آفریده است که با شناخته های خود مأنوس شده با ناشناخته ها که بشناسد اُنس و با هر کدام که نشناسد اختلاف پیدا می کند».
شیخ الاسلام شیخ ابراهیم باجوری می گوید: لازم به ذکر است که بگوییم نفس «روح» لطیفه ای ربّانی است که قبل از ارتباط با بدن به مدت دو هزار سال قبل آفریده شده و در جوار قُرب حق قرار داشته و از حضرت تعالی بدون واسطه مستفیض بوده است و آنگاه که خداوند سبحان امر بر تعلق روح بر جسد نمود غیر خدا را شناخت و به خاطر دوری از خداوند سبحان محروم گشت و نیاز به یاد آوری پیدا کرد و خداوند در سوره ذاریات آیه 55 می فرماید:
«یاد آوری، مؤمنان را سودبخش است». نفس قبل از همراهی با جسد روح نام داشت و بعد از تعلق، نفس نامگذاری شد؛ لذا اختلاف بین نفس و روح اختلافی اعتباری است.
ابن عطاء با استناد به آیه 11 سوره اعراف، «وَ لَقَدْ خَلَقْنَاكُمْ ثُمَّ صَوَّرْنَاكُمْ»؛ می فرماید: خداوند ارواح را قبل از اجساد آفرید، طوری که ارواح را خلق کرد سپس اجساد را شکل داد. این خلقت روحی مقدمه ای برای پیدایش شَبَح انسانی شد. در این مرحله بود که خداوند آنها را مورد خطاب «أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ[5]» ؛ آیا من پروردگار شما نیستم؟ قرار داد و آنها شنیده با کلمه اذعان بَلی؛ جواب دادند و خداوند از آنها پیمان گرفت تا بندگانی مؤمن باشند. ای کاش همه ما آن پیمان روحانی را به یاد می آوردیم مثل ذوالنون مصری که می گوید: گویا که هم اکنون در گوشم گفته شده. و نیز حضرت علی ابن ابی طالب می فرماید: من به راستی پیمانی که با خدا داشتم را به یاد می آروم. و سهل ابن عبداله تُستَری می گوید: ای عاقل اگر قدرت یاد آوری به مانند این سَلَف صالح را نداری، پس از تفکر و اندیشه به این پیمان کوتاهی نَنِما زیرا اندیشیدن بر این مرحله روحی بدون شک عبرت را می افزاید.
مرحله دوم؛ آفرینش از خاک
خاک، یکی از عناصر چهارگانه[6] بوده و ریشه ی انسان در مرحله
دوم خلقت است. خداوند تبارک و تعالی در سوره فاطر آیه11 این اصل را به طور شفاف بیان کرده و می فرماید: «و خداوند شما را از خاک آفرید»؛ با خلقت پدرتان آدم علیه السلام از خاک؛ و در مورد خلقت خاکی از نبی فصیح در حدیثی صحیح به صراحت آمده که خداوند حضرت آدم علیه السلام را از قبضه ای برگرفته از تمام زمین آفرید و فرزندان آدم علیه السلام به سرشت زمین در آمدند در رنگ های قرمز، سفید، سیاه و با طبایع مهربان، خشن و نیک، زشت، پاک و… و در حدیثی قدسی آمده که خاکِ آدم را خود به مدت چهل روز خمیر کرده ایم و سپس خداوند بعد از خمیر کردن چهل سال به حال خود رها کرد تا اینکه به صورت گلی چسبان همانند سفال درآمد و سپس از آن خاک جسدی به شکل کنونی انسان درآورد و به این خاطر که از اَدیم الارض، یعنی سطح رویین زمین بدست آمده بود آنرا آدم نام نهاد. و این مرحله خاکی مبداء خلقت کالبد انسان شد، که در این مرحله حالات و وضعیت های بی شماری وجود داشته و تفکر در این مرحله آفرینش مستلزم یاد آوری آن اوضاع می باشد.
مرحله سوم؛ تبدیل مواد خاکی به نطفه
نطفه، آب خارج شده از بدن مرد یا زن را گویند که در زمان همبستر شدن زن و مرد، از صلب مرد خارج و در رحم زن قرار می گیرد. با استناد به آیه 13 سوره مؤمنون که می فرماید: «سپس ما آنرا در شکل نطفه درآورده در جایی استوار و با منزلت (رحم) قرار دادیم»؛ می فهمیم که نطفه اصل دوم وجود انسانی را تشکیل می دهد. آوردن نطفه به صورت مصدر به خاطر مبالغه می باشد.
خداوند عزّوجل جوهره وجودی انسان را در مرحله اول به صورت خاک سپس در شکل نطفه در صلب ها و بالاترین دنده سینه قرار داده و تفکر در پیدایش اولیه خاکی و ثانویه نطفه، انسان را از تاریکی جهل به روشنایی علم می رساند. وقتی انسان خاکی پی بُرد که اصلش خاک پستی بوده که زیر پای حیوانات و جنبندگان لگد مال شده و اصل ثانویه اش نطفه بدبویی بوده که طبیعت انسان و نیز عقلاء آن را کریه می پندارند، از حالت تکبری شیطانی خارج و به حالت فروتنی و تواضع (خدائی) دست می یابد و این منجر به شناخت عجز خویش و قدرت خداوند می گردد. [که مطلوب شرعی است] لذا خداوند تبارک و تعالی در قرآن مجید چنین توصیه می کند: «انسان بنگرد که از چه خلق شده؟ از آبی جهنده که از بین صلب (استخوان پشت) و ترائب (دنده سینه) خارج می شود[7]». یعنی خدایی که انسان را از آبی گندیده آفریده و در جایگاهی با منزلت قرار داده و آن را بهترین مخلوقات نمود، قادر است که او را بعد از مرگ نیز دوباره باز گرداند. و این حقیقتی است که چون قادر بر خلقت اولیه بالطبع، توانایی بازگرداندن دوباره آن را هم دارا می باشد. کسی که این حقیقت را از جهان پیرامون خود درک کرده منکر قدرت خدا نخواهد بود.
مرحله چهارم؛ مرحله تبدیل نطفه به عَلَقه
عَلَقَه، یعنی خون بسته؛ بعد از توقفی 40 روزه به شکل نطفه و در رحم مادر. خداوند خون بسته را سومین اصل برای جوهره وجود انسان قرار داده است. آیه 14 سوره مؤمنون دلالت بر این مرحله دارد. خداوند می فرماید: «سپس ما نطفه را به شکل خون بسته در آوردیم»؛ یعنی آن نطفه مایع سفید رنگ را بعد از 40 روز به صورت خون بسته قرمز رنگ تغییر داده ایم و شخص عاقل هیچ گونه شکی در مورد ضدیّت فراوان بین این دو (نطفه و علقه) ندارد چون اوّلی نرم و سفید است و دومی جامد و قرمز رنگ. هر کس در این دگرگونی و پدیده تفکر نماید بر پروردگار آگاه و بصیر ایمان می آورد.
مرحله پنجم؛ مرحله تبدیل علقه به مُضغَه
مُضغَه، تکه گوشت جویده شده؛ بعد از اینکه خداوند سبحان خون بسته را در رحم زن به مدت 40 روز نگه می دارد، آن را به صورت تکه گوشت جویده شده ای در می آورد و این چهارمین اصل جسم انسانی است. دلیل آن فرموده خدای سبحان است: «ما خون بسته را به شکل قطعه گوشت جویده شده ای در آوردیم[8]». حال ای متفکر دانا خوب نگاه کن و بگو آیا این دگرگونی عجیب به غیر از موجودی با قوّت بسیار و قدرت آشکار بر می آید؟
مرحله ششم؛ تبدیل غضروف به استخوان بندی
عَظم، استخوان بندی انسان در اشکال مختلف است که بعداً با گوشت پوشانده می شود. زمانی که خلقت خداوندی بر گوشت جویده در رحم مادر تعلق یافت آن را به شکل 208 قطعه استخوان متصل بهم در مفاصل آدمی در می آورد که به حالاتی همچون سخت و محکم، کوتاه و بلند، سست و شکننده و ضخیم، میان تهی و پُر، دایره شکل و پهن تقسیم می شوند. اینگونه است که شکل استخوانی از بُنیه آدمی کامل و سپس آن استخوانها توسط عضلات بدن و اعصاب بالا و پایین و رگهای ریوی و شریانی (خونی) پوشانده شده است. مُبیّن این مرحله، آیه 14 سوره مؤمنون است که می فرماید: «ما گوشت جویده شده را به صورت استخوان در آورده و سپس آن استخوانها را با گوشت پوشانیده ایم»؛ یعنی اینکه گوشت را به صورت استخوانی سخت در آوردیم تا استخوان بندی انسان را تشکیل دهند و بعداً استخوان بندی آدمی را با گوشتها (که در برگیرنده چربیها و رگها و خون جاری می باشند) پوشش دادیم.
ای خردمند آیا فکر قوی خود را در میادین مرحله استخوان بندی خلقت خویش رها ساخته ای تا از غنایم سعادت علمی بهره مند گردی (اسراری را درک نمایی).
مرحله هفتم؛ مرحله تولد نوزاد
دنیا، گستره ای که در احاطه شب و روز و در زیر چتر آسمان بر پهنای زمینهای خشک و باران ندیده گسترانیده شده است. بعد از گذشت دوره تکامل اسکلت انسانی در دنیای رحم به مدت 120 روز و یا به عبارتی 4 ماه، روح تجردی بر آن اسکلت تعلق پیدا کرده، باعث حرکت آن می شود. این همان تعلق تحریکی (حیات حیوانی) که ضعیف ترین ارتباط پنجگانه آتی است، می باشد. آنگاه که زمان خروج از دنیای رحم فرا رسید اسکلت بشری از دنیای جنینی به دنیای ولادت راه یافته و به همین منوال تا آخرین جایگاه به رشد خود ادامه می دهد.
جدول مراحل رشد بعد از ارتباط روح تجردی با جسم
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
| در شکم | هنگام ولادت | شیر خوارگی | تا 15 سالگی | تا 19 سالگی | تا 34 سالگی | تا 51 سالگی | تا آخر عمر |
| جنین | ولید | صبی | مراهق | غلام | شاب | کهل | شیخ |
| ــ | نوزاد | طفل | کودک | نوجوان | جوان | میانسال | پیرمرد |
بر این مرحله مفصّل خداوند کریم در سوره مؤمنون آیه 14 اشاره می کند، «و سپس انسان را به خلقت دیگری در آورده ایم و چه بزرگ است خداوندگار عالم که بهترین شکل دهندگان است»؛ یعنی زمانی که انسان را در رحم مادر به بهترین شکل در آوردیم روح او را بر جسدش مرتبط ساختیم و انسان را بعد از مدتی که بی حرکت بود، زنده و متحرک نمودیم.
تعلق روح با بدن و تقسیمات پنجگانه آن و نظریه شیخ ابو الذبیح اسماعیل رومی
لازم به یادآوری است که ارتباط و تعلقات موجودات نسبت به اشیاء بر هفت قسم تقسیم می شود، چهار نوع آن معلوم است طوری که شخصِ دارای حواس سالم منکر آن نمی شود.
اول؛ ارتباط جسم به جسم مثل تعلق و ارتباط شیره یا عسل با مشک. دومین نوع ارتباط، ارتباط جسم به عرض مثل تعلق شیره با رنگ خود. سومین نوع تعلق، تعلق عرض با جسم مثل تعلق رنگ شیره با شیره. چهارمین نوع، تعلق عرض به عرض مثل ارتباط رنگ شیره با شیرینی آن. پنجمین نوع، تعلق مجرد به مواد مثل ارتباط روح با جسم. ششمین نوع ارتباط بین موجودات، تعلق مجرد به مجرد مثل رابطه روحی (استاد) با روح شاگرد و هفتمین نوع ارتباطات هفتگانه، تعلق خالق با مخلوق مثل ارتباط خداوند با تمام مخلوقاتش.
مراد از تعلق و ارتباط در تفسیر این آیه نوع پنجم ارتباطات یعنی تعلق روح انسان با بدنش می باشد و این تعلق خود بر 5 قسمت تقسیم می شود 1ـ تحریکی 2ـ تدبیری 3ـ تعطیلی 4ـ تنبیهی 5ـ تکمیلی.
اولین آنها تعلق تحریکی است که روح با جنین ارتباط پیدا می کند و این ابتدای زندگی حیوانی است که مقدمه وجود انسانی است و بعد از این ارتباط است که جنین شروع به حرکت می کند و از پهلویی به پهلوی دیگر جای می گیرد و رشد جنین در عالم رحم با همین تحرکات است و محل این تعلق (تحریکی) مرحله ششم خلقت یعنی مرحله استخوان بندی است.
دومین قسمت از تعلق روح با جسم تعلق تدبیری است. انسان به وقت انتقال از زندگی جنینی به زندگانی ولادت تعلق روح بر بدن تعلق تدبیری خواهد بود و چنین می شود که روح مدیر و مدبر درسرزمین آدمیت می گردد و انسان را به هزاران هزار امور کرداری و گفتاری و ارادی مجبور می سازد تا آخرین لحظات بیداری.
سومین نوع رابطه روح با بدن حالت تعطیلی است. به هنگام خواب روح با بدن آدمی تعلقی ضعیف دارد و این ضعف به حدی می رسد که حواس انسان تعطیل شده و درک و فهم از بین می رود. تعلق تعطیلی و تدبیری مختص مرحله هفتم (دنیوی) است.
و اما چهارمین نوع ارتباط روح و بدن تعلق تنبیهی است و این نوع
تعلق مخصوص مرحله هشتم (مرحله برزخی) است که بعداً خواهد آمد.
پنجمین قسم از اقسام تعلق روح و بدن تعلق تکمیلی است و این نوع تعلق فقط در مرحله نهم تکامل انسانی یعنی مرحله اخروی وجود خواهد داشت و بحث هر کدام در جای خود خواهد آمد (ان شاءالله).
معنای فرموده خداوند تبارک و تعالی «تبارک الله احسن الخالقین» این است که شأن خدائی در پیدایش انسان و بوجود آوردن اشکال عجیب در هر مرحله از مراحل خلقتش و نیز ترکیب آنها به خصوص در مرحله ارتباط ارواح با اشباح خود درخور تحسین است. پس خداوند بهترین خلق کنندگان و حاکم ترین حکم کنندگان است. ای خواننده با زکاوت، اگر افسار فکر را سوی تفکر در خلقت خویش بگردانی و به دقت در شخصیت خود بنگری و تشریحات اعضای خود را از فرق سر تا زیر پاهایت را مطالعه نمایی از خلقت حکیمانه و کارهای محکم و استوار الهی چیزهائی را بدست خواهی آورد که عقلاء را مدهوش و سرگردان و تیزهوشان را متحیّر می گرداند. و چه مرد فهیمی است ابو الذبیح اسماعیل رومی که می گوید گمان می کنی که تو جِرم کوچکی هستی و حال اینکه در درونت جهان بزرگی عجین است پس جسم انسان به سان عرش و نفسش همچون کرسی و قلبش مانند بیت المعمور و لطائف قلبی مثل بهشت ها و قوهی روحانی او همانند ملائکه و دو چشم و دو گوش و سوراخ بینی و دو راه (محل ادرار و مدفوع) و دو پستان و ناف و دهان آدم مثل 12 برج می باشد.
قوه های بینایی، شنوایی، چشایی، بویایی، لامسه، قوه ناطقه و عاقله همانند هفت سیاره اند و همچنانی که ریاست سیارات با خورشید و ماه است و ماه از خورشید مدد می جوید (ماه نورش را از خورشید می گیرد) همچنین است که ریاست قوی با عقل و نطق است و نطق (گویش) از عقل کمک می گیرد. و همچنان که در جهان بزرگ 360 روز وجود دارد در وجود انسان هم 360 مفصل وجود دارد و همچنانی که ماه (قمر) را 28 منزل وجود دارد که در آن دور می زند (در هر ماهی)، در دهان آدمی 28 مخرج برای حروف وجود دارد. همچنانی که ماه در 15 شب دیده می شود و در ما بقی مخفی می ماند تنوین و نون ساکن به وقت ملاقات با 15 حرف مخفی می شوند (یعنی اخفاء کرده می شوند) و همچنانی که در جهان بزرگ پیرامون خود می نگریم زمین و کوهها و معادن و دریاها و بستر رودها و رودهای کوچک و بزرگ وجود دارد و با مطالعه آناتومی بدن در می یابیم که جسد انسان مانند زمین و استخوانهایش مانند کوهها که به منزله میخ های زمین اند و مُخ انسان به مانند معادن و شکم او مانند دریاها و نهرها و رگها مانند جویها و رودها و چربیهای بدن به مانند خاک و موهای بدن به سان گیاهان و محل رویش موی بدن همچون خاک خوب و حاصلخیز و اُنس آدمی به مانند آبادانی و پشت آدمی مانند بیابان بی آب و علف.
وحشت انسان مانند خرابی و تنفس انسان مانند بادها و سخنش همانند رعد و صدایش مانند صاعقه (آذرخش) و گریه اش همچون باران و خوشحالی اش مانند روشنایی روز و غمش همچون تاریکی شب، خوابش همچون مرگ و بیداری اش به سان حیات، ولادتش ابتدای سفر، ایام کودکی همچون بهار شکوفا و جوانی همچون تابستان (داغ) و میانسالی همچون پائیز خزان و پیری او همچون زمستان سرد و مرگش همچون تمامی مدت سفرش، سالهای عمرش همچون شهرها و دیارها و ماههای عمرش همچون منازل و هفته های عمرش همچون فرسخ ها و ایام عمرش مانند میلها و نفسهایش همچون گامها و هر نفسی که می کِشد گویا که گامی به سوی اَجل خود برداشته است.
انسان در هر روز دوازده هزار دَم (نفس) می کشد و هر شب همان
قدر و روز قیامت در هر نفسی که از وجودش در آمده در حال غفلت (از ذکر خدا) گذشته باشد مورد بازخواست قرار می گیرد و کسی که نفسی از انفاسش در غفلت گذشته باشد حسرتی عمیق گریبانش را خواهد گرفت.
زمین 7 طبقه به رنگهای مختلف دارد؛ زمین سیاه، خاکی، قرمز، زرد، سفید، آبی و سبزو نظیر آن از انسان در جسمش، پوست، چربی، گوشت، رگها، عصبها و استخوان میان تهی و استخوانهای دیگر. و یا نگرشش بر اخلاط اربعه (سوداء، صفرا، دم، بلغم) می بینم که سوداء به منزله زمین است از لحاظ خشکی و سردی آن. و صفراء به منزله آتش است به خاطر خشکی و گرمایش و خون (دم) به منزله هوا می باشد به علت گرما و رطوبتی که دارد و بلغم به منزله آب است در جهان پیرامون ما انسانها، از لحاظ سردی و چسبناک بودن و کما اینکه آبهای جهان هستی متفاوت اند بعضی شیرین و بعضی شور و بعضی گندیده اند آبهای بدن انسان هم تفاوت دارند، آب دیده ی انسان شور است؛ چون چشم چربی است و اگر آب دیده شوری نداشته باشد فاسد خواهد شد. آب دهان شیرین است و اگر چنین نبود هیچگونه غذا و نوشیدنی شیرین نمی شد.
آبی که در سوراخ گوش وجود دارد تلخ است چون گوشها دو عضو باز هستند که بسته نمی شوند حتی گندیدگی آب گوشها مانع ورود هر شیئی از گوش می شود و اگر کرمی داخل گوشها شود حتماً به خاطر گندیدگی آب گوشها خواهد مرد و اگر این چنین نمی بود کرمها به مغز انسان رسیده و مغز را فاسد می کردند و بعد از این در اخلاقیات انسان جستجو می کنیم که در انسان اخلاق تمام حیوانات وجود دارد.
انسان فرشته گونه است از لحاظ شناخت و صفا؛ و شیطان صفت است از جهت مکر و کدورت دل؛ مثل شیر است در جرأت و شجاعت و همچون چهار پایان است در جهل و همانند پلنگ است در کبر (خود بزرگ بینی) و شبیه یوز پلنگ و شیر است در غضب؛ گرگ صفت است در خرابکاری و غارت و همچون خر می باشد در صبر و تحمل و نیز باز مانند خر و گنجشک می باشد در شهوت و روباه صفت است در حیله و مانند موش و مورچه می باشد در حرص و جمع آوری، همچون سگ در بخل و وفاء (وفاداری) و همانند خوک در پرخوری و آزمندی و مارگونه می باشد در کینه و همچون شتر در حلم و کینه (کینه شتری) و به سان خروس است در سخاوت و همچون جغد در کار کردن و گربه صفت می باشد در تواضع (فروتنی) و تملق (چاپلوسی) و همانند زاغ است در شتافتن و پیشی گیری و مثل لاک پشت در همّت و…. و بیش از اینها نیز افزوده خواهد شد با نگرش و تمییز و استدلال شاهد بر غائب و انواع حرفها و کارها و تمامی اینها آیات الهی است در درون انسان. «فتبارک الله احسن الخالقین» و چه بزرگ است خداوند سبحان که بهترین شکل دهندگان است.
استاد طنطاوی و آناتومی بدن
پس از اتمام سخن ابو الذبیح اسماعیل رومی که فهم قابل تحسینی داشته اند، به اقوال استاد طنطاوی درباره آناتومی (کالبدشناسی) بدن می پردازیم. ایشان دستگاههای بدن انسان را به 8 قسمت تقسیم نمود.
1ـ جهاز حرکتی و ضمن این قسم استخوانها و مفاصل و ماهیچه های ارادی و رباط های آن را داخل می کند.
2ـ دستگاه گوارش و اعضاء آن 3 چیز است قلب، رگهای بزرگ (بافت های آوندی) و مویرگها
3- دستگاه تنفسی که متشکل از (حنجره، نای، شاخه های نایژه ها و ریه ها) می باشند.
4- دستگاه هاضمه که 9 عضو آن دهان، دندانها، غدد لعابی، گلو،
مری، معده، لوزالمعده، جگر و روده ها می باشند.
5ـ دستگاه لنفاوی و اجزاء متشکله شامل رگهای خونی سفید (گلبولهای سفید)، رگهای شیری و طحال و بعضی از غدد می گردد.
6ـ دستگاه ادراری و اعضاء آن که کلیه و حالبها (مجرای انتقال ادرار از کلیه به مثانه) و مثانه و مجاری ادراری می باشد.
7ـ دستگاه پوستی و اجزاء آن که غدد عرق و غدد چربی زا و موی ها و ناخن ها و طبقات پوستی است.
8ـ دستگاه عصبی و اجزاء آن اعم از مغز و نخاع و عصبها از انواع مختلفه اش و اعصاب حواس پنجگانه می باشد.
استاد طنطاوی مثال جالبی را برای تشریح حکمت های عجیب بدن انسان می زند و می گوید:
ای خردمند شما تصور کنید در باغی هستید که از هر نوع میوه گونه های مختلف در آن وجود دارد و انواع میوه ها شما را احاطه کرده اند و چشم هایت آن گونه های مختلف میوه ها را مشاهده کرده و شما سیب را انتخاب کرده اید. چه اتفاقاتی افتاده که آن سیب را چیده و پوست کنده و خورده اید. این همان مثالی است که می خواهیم برایتان بیاوریم و بیان آن از این قرار است:
ما می بینیم در خانه هایمان دکمه (شستی) برق وجود دارد و آن دکمه متصل به کابلهای برقی است و به داخل خانه هایمان می رسد که آخر آن منتهی بر زنگ در می شود و زمانی که مهمان دکمه (کلید برق) را فشار می دهد اهل خانه صدای زنگ را می شنوند و خدمت کار را می فرستند تا در را باز کند و مهمان داخل خانه شود، همین روش در بدن ما انجام می گیرد. طوری که چشمهای ما زمانی که سیب را می بینند شکل ترسیم شده بر شبکیه چشم به عصب های حسی می رسد و قوه حاکمه بر مغز آن شکل کشیده شده را شناخته و بر عصب های حرکتی فرمان می دهد و دستها حرکت نموده آن سیب را می چیند و شخص مهمان در مثال منزل، به سیب در این مثال شباهت دارد و فرستادن شکل سیب از شبکیه ی چشم به قوه حاکمه در مغز شبیه گذشتن جریان برقی است به وقت فشار دکمه برقی و چشم شبیه به دکمه برقی می باشد و اهل داخل خانه شبیه بر قوه حاکمه بر مغز است و فرستادن خدمتکار برای باز کردن در با آنچه قوه حاکمه بر مغز (به حرکت در آوردن عصبهای حرکتی) انجام می دهد شباهت دارد. حرکت دادن دست برای گرفتن سیب و گذاشتن آن در دهان و خوردن آن شبیه وارد شدن مهمان بر منازل ما است و این اولین عمل از کارهای ما در مورد این سیب است که با کمک قوه دستگاه عصبی و دستگاه حرکتی به اتمام رسیده است.
اما کارکرد دستگاه عصبی چشم زمانی که سیب را می بیند و بر قوه حاکمه عرضه می دارد راهی بجز اعصاب حس نمی یابد و عصبهای حسی از چشم و بقیه حواس متصل بر نخاع و مغزند و اگر دستگاه عصبی و عصبهای آن نبود امکان نداشت که ما رنگ، شکل و وصف و طعم آن را بشناسیم بلکه ما فرق بین خشت خام و آجر و یا فرق سیب و سنگ را نمی دانستیم پس این دستگاه عصبی است که مزیّت آن سیب را بر ما می رساند.
خدایا به راستی که ما را با خلقت عجیب بدنمان متحیّر و متعجّب و خجل از نادانی بزرگمان کرده ای. اما بسیاری از اطبّاء گرچه نظام محیّر العقول و سیستماتیک بدن را می بینند با این وجود از این خلقت عجیبت تعجب زده نیستند زیرا زیبایی جمالت را احساس نمی کنند.
اما دستگاه تعبیه شده برای حرکت بدن انسان، و آن دستگاهی است که استخوان و مفاصل و ماهیچه های ارادی و رباط های آن را شامل می شود. نحوه کارکرد آن در مقابل سیب بعد از اتمام عملکرد دستگاه عصبی می باشد. بدینگونه که شکل سیب وقتی به قوه حاکم بر مغز می رسد قوه حاکم، در یک لحظه دستور حرکت عصب های متصل به ماهیچه ها و رباطها را صادر می کند و دستها سیب را می چینند پس نتیجه می گیریم که عصب های حسی وظیفه ی علمی و عصب های حرکتی وظیفه ی عملی دارند. (سبحان الله) آفریدگار جهان کار عصب های حسی را مقدم بر عملکرد اعصاب حرکتی کرده است کما اینکه خواندن علم را مقدم بر عمل قرار داده، حاصل اینکه هیچگونه عملی بدون علم به آن نخواهد بود همچنانی که چیدن سیبی در کار نیست مگر بعد از حس و درک خود سیب.
و این دو از جمله دستگاه های هشتگانه مذکور می باشد که عملکرد آنها در قبال سیب برای ما آشکار شد و اینجاست که عملکرد دستگاه هاضمه به میان می آید. دهان آن سیب چیده شده را در بر می گیرد و دندانها آن را می جوند و غدد لعابیه آن را ریز ریز کرده هضم می نماید و گلو آن سیب بلعیده شده را می غلطاند و مری آن را لیز کرده کنار می زند و معده آن را می پزد و پانکراس (لوز المعده) هضم آن را همانند کارکرد لعاب در دهان می افزاید. کبد و روده ها مواد این سیب را تقسیم می نمایند بدین شکل که کبد (جگر) نقش جذب خلاصه غذائی را که مبدّل به خون شده را ایفا می کند و روده ها فضله آن را که صلاحیت غذایی ندارد را می گیرد تا بعد از اتمام گردش، آن را به بیرون بیندازد و اینک کار دستگاه گردش خون و دور تنفسی آغاز می گردد و ما قلب و رگهای بزرگ و مویرگها را مورد بررسی قرار می دهیم و مشاهده می کنیم که این قسمت از ارگانیسم بدن، خون سیاه رگها و خون شریانها (سرخرگها) را به همراه دارد و کار گردش خون در بدن را انجام می دهد و این خون همان خلاصه سیب خورده شده است و رگهای شریانی (سرخرگها) سهمیه و مقدار متناسب هر عضو از ما حصل آن سیب را به آنها می رساند.
و اما دستگاه تنفسی که هوای داخل حنجره و نای و نایژه و ششها
را پذیراست به میان آمده و شروع به کار می کند وظیفه ی پاکسازی خون در حال گردش را به عهده دارد چون که هوا وقتی به ششها می رسد از ششها اکسیژن لازم را گرفته و مواد سمی و کربنی را که به سوی خون جاری می باشد پس می دهد و این مواد کربنی بسیار شبیه به زغال است.
این مواد کربنی را هوا گرفته و با خود به بیرون هدایت می کند که با بازدم از ریه ها به خارج انتقال داده می شود. پس نتیجه می گیریم که دستگاه تنفسی یاری دهنده دستگاه هاضمه است. اما دستگاه لنفاوی شبیه به تابع دستگاه گردش خون می باشد و زمانی که ما شیر حیوانات و یا شیر مادری را که این سیب را خورده مورد بررسی قرار می دهیم به این نتیجه می رسیم که دستگاه لنفاوی خون را به ماده ی شیری تبدیل نموده است و همچنین مواد موجود در طحال و بعضی غدد همگی از فرآیندهای تغییر خون است که متغایر با خون و برای منافع خاصی ساخته شده اند.
استاد طنطاوی در آخر کلامش می گوید:
اما دستگاه ادراری که کار گرفتن مواد مضر مایع از بدن را به عهده دارد و آن را توسط حالبها، مثانه و مجاری ادراری به خارج بدن هدایت می کند و این همان آب باقی مانده از سیب خورده شده است که صلاحیت ترکیب شدن با خون را نداشته و در این مرحله دستگاه پوستی کار خود را شروع می کند. غدد چربی، موها و ناخن ها و دیگر طبقات مختلف پوست هر یک سهمیه خود را از خلاصه سیب که در سرخرگها جریان داشته جذب خود می نماید.
نتیجه و ما حصل مطالب فوق این است که انسان مخلوق عجیب و غریبی است که خداوند در وجود آن کارهای عجیب و حکمت های بدیعِ بی شماری را به ودیعه گذارده است. اینک به بخشی از آن اشاره می کنیم.
وجب های آدمی مقیاس اندازه گیری است، پس طول انسان هشت وجب از وجب های خود می باشد و باع (اندازه میان دو دست به طور از هم گشاده) هر کسی مساوی طول اوست و هر وقت دست های خود را به سوی بالا کشش دهد به اندازه 10 وجب از وجب هایش خواهد شد. تقریباً کالبد انسانی در شکل واحد می باشد و شمارش آن متجاوز از میلیاردها می باشد باز هم بعضی شبیه بعضی دیگر نمی باشد بلکه دو برادر (از یک پدر و مادر) شبیه نیستند و لو اینکه دو قلو هم باشند. شاید در وهله اول گمان کنی که شبیه اند اما بعد از آشنایی و جستجو از هر لحاظ فرقشان را مشاهده خواهی کرد. تفاوتهایی از لحاظ آفرینش ظاهری و اخلاق آنها و هم از لحاظ صورت و سیرة آنها و هم از لحاظ آوازه و آوای آنها حتی از لحاظ خطوط ریز روی پوست بدن انسان هم تفاوتهایی را احساس خواهی کرد و دستگاه اختراع شده ای به نام داکتلسکوپ تمامی انسانها را با آزمایش انگشت نگاری از اول تا آخر متمایز می گرداند، طوری که هیچگونه شکی در میان نمی باشد و این متمایز بودن مختص انسان نیست بلکه در یکایک حیوانات و تمامی مخلوقات وجود دارد، پس تمامی موجودات از جهات مختلف مغایر و متمایز از یکدیگرند. این عمل بزرگ تنها از وجودی قادر، علیم و حکیم بر می آید اما سازندگان حاذق و کاشفان بزرگ که اختراعات و کارهای بی شماری را انجام داده اند قادر بر تمییز بین افراد نمی باشند حتی آن ساخته ها با یک میخ اضافی هم از یکدیگر تفاوت ندارند بلکه شبیه همدیگرند طوری که نمی توان فرقی بین تک تک ماشینهایی که از یک کارخانه مونتاژ می شوند یافت مگر با شماره های نوشته شده بر جلو و عقب آنها و این چیزی نیست به جز عجز کامل و نیازمندی خالص. قدرت خداوند قادر متعال کجا و کار بنده ی ناچیز کجا؟
ای خواننده فهیم هر وقتی که به مطالب گفته شده و مشروح مقالات، اعتنای عمیق داشته و در آن تعمّق فراوان نمایی به یقینی قوی خواهی رسید و آشکارا حقانیت کلام الهی که می فرماید: «وَ مَا اُوتِیتُم مِن العِلمِ اِلَّا قَلِیلَا[9]…» ؛ را خواهید فهمید. کلامی که بیانگر این است که معلومات داده شده بر انسان گرچه فی نفسه فراوان هم باشد لیکن نسبت به معلومات خداوندی ناچیز است زیرا مخلوقات الهی هزاران نوع دارد و انسان نیز یکی از هزاران نوع مخلوقات می باشد لذا اگر میلیون ها پروفسور و دکتر ماهر نهایت تلاش خود را برای کشف حقیقت آنچه خداوند در نوع انسان به ودیعه گذاشته صرف نمایند باز هم نمی توانند به کُنهِ آن حقائق دسترسی پیدا کنند.
مرحله هشتم؛ مرحله برزخی[10]
آنگاه که انسـان از عالـم دنیــا فارغ گشته و می میرد داخل عالـم
برزخ می شود و روح او مفارقت کلی (طوری که هیچگونه التفاتی نداشته باشد) ندارد بلکه تعلق تنبیهی (چهارمین نوع تعلقات) دارد و در این زمان انسان آنچه را که قبلاً انجام داده به یاد می آورد، در نتیجه از آنچه می بیند خوشحال و خندان یا غمگین و شکست خورده خواهد شد و به این واقعیت در حدیث نبوی صلی الله علیه و سلم اشاره دارد که می فرماید: «النّاسُ نِیَامٌ اِذَا مَاتُوا اِنتَبَهُوا» ؛ تمامی انسان ها در عالم دنیا از فواید و مضرات خویش مستور و پوشیده می باشند و زمانی که از عالم دنیا چشم پوشیده و داخل عالم برزخ شنود عیناً مشاهده خواهند کرد که در کدامین وادی سرگردان اند و در مورد نجات و هلاکت خویش به شهود یقینی خواهند رسید و یقیناً مشاهده می کنند که نجات یافته یا هلاک شده اند.
انسان نجات یافته می گوید: کاش که خویشاوندان من می دانستند
که خداوند مرا مغفرت نموده و از جمله اکرام شدگان قرار داده[11]؛ و هلاک شدگان می گویند: پروردگارا مرا به دنیا بازگردان شاید توبه کنم و آنچه را که از ایمان و عمل صالح از دست داده ام مجدداً جبران نمایم[12].
امام محمد غزالی رحمه الله می فرماید: لازم است که بدانیم مؤمن بعد از مرگ از گستره ی جلال الهی به وسعتی می رسد که دنیا به نسبت آن همانند زندان و تنگه ای باریک می گردد و مثال او به سان شخصی است که در خانه ای تاریک حبس شده و دری به سوی بوستان برایش باز شده (بوستانی وسیع با افق دور دست و مملو از انواع درختان، گلها، میوه جات و پرندگان) و این شخص دلش نمی خواهد که به زندان تاریک برگردد و رسول خدا صلی
الله علیه و سلم در این باره مثالی آورده اند:
ایشان خطاب به مردی که وفات کرده بود گفتند این مرد از دنیا راحت شده و رخت بربسته و دنیا را برای اهلش گذاشته است اگر راضی شده باشد دوست نخواهد داشت که برگردد همچنانی که هیچ یک از شما دوست ندارید به شکم مادر برگردید. و این بیانات مصداق حدیث صحیح نبوی است که می فرماید: « دنیا زندان مؤمن و بهشت کافر است» و آیه 15 سوره مؤمنون دلیل بر این مرحله (برزخی) است که می فرماید: «ثم اِنَّکُم بَعدَ ذلِک لَمَیّتُون» ؛ ای مردم بعد از مرحله کنونی (دنیوی) به مرحله بعدی (برزخی) داخل خواهید شد و در آن چیزهایی است لذا تدارک ببیند و مهیا شوید اگر عاقل هستید.
مرحله نهم؛ مرحله اخروی[13] و اسرار نهان در آن
اولین و آخرین موجودات بعد از مرگشان همگی از قبرهایشان برانگیخته شده و به سرعت خارج می گردند؛ گویا که چند ساعتی بیش توقف نداشته اند. در این مرحله ارواح مردگان با جسم هایشان تعلق تکمیلی پیدا خواهند کرد. (کاملترین تعلقات روحی) و جسم در این نوع تعلق (تکمیلی) دیگر پذیرای مرگ، خواب و یا پوسیدگی نمی باشد بلکه با این تعلق تمام ذرات وجود انسان حواس پنجگانه کامل را دارا می گردد یعنی تمام ذرات بدن همچون چشم قابلیت دیدن و همچون گوش قابلیت شنیدن و مثل خیشوم (بینی) استعداد بوییدن و همانند زبان مستعد چشایی می گردند و خداوند پرده از جلوی آنها بر میدارد و در این روز ادراکشان بسیار قوی خواهد بود و دلیل وجودی این مرحله تکاملی یا به عبارت دیگر (مرحله اخروی) فرموده متین خداوند سبحان است که می فرماید: «ثم اِنَّکم یومَ القیامه تُبَعَثُون[14]» ؛ ای انسان بعد از توقف طولانی در مرحله برزخی شما به سوی مرحله ابدی برانگیخته خواهید شد و محل این مرحله طولانی سرای باقی شماست.
لازم به ذکر است که بدانید نفس آدمی دارای چهار سرا می باشد.
1ـ محل مراحل چهارگانه رشد (از سومین تا هفتمین مرحله) یعنی شکم مادر و این سرا جایی محصور و تنگ و تاریک است.
2ـ محل مرحله هفتم یعنی دنیا و این سرا محل کسب خیر و شر است و آنگاه که انسان از شکم مادر خارج می شود گریه می کند اما وقتی که نور را مشاهده می کند و شیر می نوشد بازگشت به سرای اولی لزومی ندارد. وسعت این سرا (دنیا) به نسبت سرای اولی (شکم مادر) قابل مقایسه نمی باشد. چگونه امکان مقایسه داشته باشد در حالیکه اولی در نهایت تنگی و دومی در نهایت وسعت قرار گرفته است.
3ـ محل مرحله هشتم برزخ است که این سرا وسیعتر و بزرگتر از دومین سرا می باشد و نسبت بزرگی سومین دار با دومی همانند بزرگی دومی با اولی است. پس بنده صالح گرچه به هنگام مرگ داد و فریاد می کند وقتی به این سرا که می رسد رغبتی به برگشتن به دنیا ندارد، همچون نوزادی که رغبتی به بازگشت به رحم مادر ندارد.
4ـ محل مرحله نهم یعنی آخرت همان دار القرار است و این سرا بسیار بسیار وسیع و بزرگ است و تصور بزرگی آن در فهم نمی گنجد و نسبت بزرگی آن با سومین سرا همانند نسبت سومی با دومی است و آن روز جاویدانی است. روزی که انسانها گروه گروه می شوند تا اعمالشان نشان داده شود هر کسی به قدر ذره ای خیر کرده باشد آن را می یابد و هرکس ذره ای شر انجام داده باشد در دنیا آن را خواهد یافت و نیکوکاران را حُسنی (جنت) و نعماتش و بیش از آن یعنی رؤیت الهی در انتظار است و آنها را هیچگونه ناراحتی و ذلتی نمی باشد و آنها اهل جنت اند و در آن جاوید خواهند ماند و کسانی که گناه کار بوده اند جزاء اعمال زشت خود را متناسب گناه می یابند و ذلت و خواری آنها را در بر می گیرد و هیچ گونه نگهبانی که آنها را از عذاب حفاظت نماید ندارد. گویا که در شب تاریکی فرو رفته باشند و اینان اهل دوزخ اند و جاوید در آن می مانند (اگر کافر باشند و الا تا اندازه گناه عذاب را چشیده و روزی رها خواهند شد).
ای خواننده فهیم حال نظری دقیق بر مراحل خلقت خویش بینداز و در خلقت خود تفکری عمیق بنما، آیا خالقی وجود دارد؟ و با نگرشی دوباره، خواهی دید که دیدگانت خسته و خیره باز خواهد گشت.
پنج مرحله از مراحل نُهگانه یعنی اکثر آنها به واسطه حس و عقل و نقل تحقق یافته و ثابت شده اند و عقلاء در ثبوت آنها متفق القول اند و کسی که فقط معلومات محسوس را قبول دارد نیز منکر این مراحل پنجگانه و منکر ثبوت و تحقق آن نمی باشد و اما چهار مرحله باقی (مرحله تجردی- ترابی و برزخی- اخروی) نیز به وسیله عقل و نقل ثابت شدهاند و چون اکثر مراحل تکاملی انسان حقیقتی عینی است که شکی در آن وجود ندارد و مبتنی بر قاعده ی اکثر در حکم کل؛ در دیگر اجزاء نیز شکی باقی نمی ماند. علاوه بر آن این چهار مرحله گرچه از دید حواس پنهان است اما عقل و نقل بر آن دلالت داشته و آیا هر آنچه که از حواس آدمی غایب باشد آن مورد انکار واقع می شود؟ خیر این کار را فقط کسی انجام می دهد که معلوماتش منحصر بر محسوسات باشد و بس و این دسته از افراد همچون حیوان اند بلکه از آن هم گمراه تراند و کودک عاقل هم آنها را ملزم می کند.
قصه معلم و شاگرد در مورد اثبات وجود خدا
مثل واقعه ای که در یک مدرسه ابتدائی رخ داده زمانی که معلم از بچه ها سؤال می کند آیا مرا می بینید؟ آنها می گویند: آری می بینیم و معلم می گوید: پس من وجود دارم. دوباره سؤال می کند آیا تخته را می بینید؟ می گویند: آری می بینیم. معلم می گوید: پس تخته نیز وجود دارد. معلم سؤال می کند آیا میز را می بینید؟ دانش آموزان در جواب می گویند: آری می بینیم و او ادامه می دهد پس میز نیز وجود دارد و معلم از دانش آموزان سؤال می کند آیا خدا را می بینید؟ دانش آموزان در جواب می گویند: خیر و معلم ادامه داده می گوید پس خدا وجود ندارد در این وقت یکی از دانش آموزان برخاسته و می گوید ای دوستان آیا عقل استاد را می بینید؟ جواب می دهند: خیر و آن دانش آموز در ادامه می گوید پس استاد عقل ندارد و معلم از این گفتار مات و مبهوت می ماند.
پرسش هایی پیرامون خدا
آیا در وجود خدایی که آسمانها و زمین را آفریده شکی وجود دارد؟
آیا خالق متعال با غیر خود یکسان است؟
آیا غیر خدا را پروردگارت می پنداری و حال اینکه اوست پروردگار همه عالم؟
کشف دکتر آلمانی در بدن انسان از لوله نای
نشریه ای در تاریخ 8/5/1990 میلادی به واسطه کنفرانس اسلامی عراق از جمهوری اتریش منتشر شد و محتوای نشریه از این قرار بود که دکتری آلمانی بعد از اکتشاف خود مسلمان شده وی از لوله نای راست هر انسان علامت و نشانه ای عجیب و غریب بر الوهیت خداوند سبحان کشف نمود و این نشانه عجیب نوشته شدن کلمات توحید (لا اله الا الله محمد رسول الله) با خطوط عربی و غضروفی شکل بود که حسگر کامپیوتری آن را واضح و آشکار نشان می داد و شکل آن را بزرگ کرده در آن نشریه به چاپ رسانده بودند و بدین وسیله پرده از سرّ فرموده الهی برداشته شد که می فرمود: بزودی نشان خواهیم داد آیات و نشانه های خود را در کرانه های آسمان و در وجود خود انسان تا که برای آنها حقانیت ما آشکار گردد[15]؛ برای انسانها دلایل وجودی خویش را هم در اجرام دنیوی و آسمانی و هم در درون جسم آدمی آشکار خواهیم کرد و انسان آنها را مشاهده خواهد کرد تا آنرا دانسته و بر حقانیت خداوند ایمان آورد و همچنین پرده از جمال گفته پیامبر اکرم صل الله علیه و سلم برداشته شد که فرمودند هرکس خود را شناخت خدایش را نیز خواهد شناخت؛ آنکه در آفرینش خود تفکر نماید برای شناختن خویش بکوشد و در دانش آناتومی بدن (کالبد شکافی) به جایی برسد که حقایق آشکار گردیده و پرده از دلایل الوهیت برداشته شود، اینجاست که خدا را شناخته و الحق که به معرفت رسیده و از جمله نجات یافتگان و میراث داران فردوس برین با حیات زندگی جاوید در آن خواهد شد.
این مجموعه مطالبی که مطالعه نمودید مطالبی است که از ذهن نویسنده کتاب، استاد الحاج عبدالرحمن آخوند تنگلی، در باب یاد آوری مراحل تکاملی انسان تراوش نموده است.
از شما متفکران و اندیشمندان امید دارم که ما را در مورد خطاهایی که در عبارات و یا مضامین کتاب وجود داشته بخشیده و قلم صحّت گذارید.
خداوندا ما را از جمله ذاکرین و نه از دسته ی غافلین بگردان و ما را با اسلام بمیران و با صالحین و اولیاء خود محشور نما. و صلی الله علی سیّدنا محمد و اله و صحبه اجمعین برحمتک یا ارحم الراحمین.
تاریخ 4/3/1394
منابع و مآخذ
- قرآن مجید ( تخریج آیات)
- 2. تفسیر روح البیان؛ شیخ اسماعیل حقی بروسوی.(ابوالذبیح اسماعیل رومی)
- 3. ترجمه فارسی تفسیر میسّر
- 4. المنجد فی الاعلام.
- 5. فرهنگ لاروس 2-1
- 6. المنجد فی اللغه.
- 7. قاموس عصری فی المصطلحات الحدیث؛ دکتر محمد غفرانی.
- 8. فرهنگ عمید تک جلدی؛ تالیف حسن عمید.
- 9. فرهنگ مطبوعات عربی الهدی؛ نوشته دکتر یحیی معروف
- 10. فرهنگ اصطلاحات معاصر؛ نوشته نجف علی میرزایی.
- 11. ازصفحه79 تا صفحه 92 معجزات علمی قرآن و حدیث تألیف کمال روحانی نکته برداری شده که تمام این مراحل در کتاب مذکور با شکل نشان داده شده است.
[1]ـ ترجمه: ما آدميزادگان را (با اعطاء عقل، اراده، اختيار، نيروي پندار و گفتار و نوشتار، قامت راست، و غيره) گرامي‌داشته‌ايم، و آنان را در خشكي و دريا (بر مركبهاي گوناگون) حمل كرده‌ايم، و از چيزهاي پاكيزه و خوشمزه روزيشان نموده‌ايم، و بر بسياري از آفريدگان خود كاملاً برتريشان داده‌ايم؛ سوره اسراء آیه 70.
[2]ـ ترجمه مطالبی چند از کتاب کبری الیقینیات نوشته دکترمحمد رمضان بوطی صفحه 245.
[3]ـ «أَمْشَاجٍ»: جمع مَشِج يا مَشيج، آميخته، آميزه. مراد تركيبي از موادّ و عناصر مختلف، يا آميزه‌اي از اسپرماتوزوئيد و اوول است؛ روح‌المعاني.
[4]ـ مترجم.
[5]ـ سوره اعراف آیه 172.
[6]ـ عناصر چهارگانه شامل آب، خاک، باد و آتش می باشد.
[7]ـ سوره طارق آیات 5-7.
[8]ـ آیه 14 سوره مؤمنون.
[9]ـ سوره اسراء آیه 85.
[10]ـ برزخ جهان بین دنیا و آخرت را گویند.
[11]ـ سوره یس آیه 27.
[12]ـ سوره مؤمنون آیات 99-100.
[13]ـ آخرت: همان سرای باقی است که بعد از آن سرایی نمی باشد.
[14]ـ سوره مؤمنون آیه 16.
[15]ـ سوره فصلت آیه 53.